این روزها شاهد برگزاری اجلاس سران سازمان همکاری‌های شانگهای در کشور همسایه ازبکستان هستیم، کشوری که دارای تعاملات دیرینه تاریخی تمدنی و فرهنگی با ایران اسلامی بوده و شهر سمرقند یکی از نمادهای اشتراکات فرهنگی و تمدنی حوزه تمدن ایرانی میباشد. با گذشت ربع قرن از شکل گیری این سازمان مهم منطقه ای با 40 درصد جمعیت جهان و بیش از 7000 میلیارد دلار مبادلات خارجی بطور مستمر بر اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک آن افزوده می‌شود و حضور رئیس جمهور اسلامی ایران در این نشست در حین دیدارهای دوجانبه با روسای کشورها و دولتین شرکت کننده، زمینه ساز حضور ایران در بالاترین سطح در اجلاس سران شانگهای میباشد.در واقع اولین حضور ایران اسلامی در اجلاس شانگهای بعد از پذیرفته شدن به عنوان یکی از اعضای اصلی از اهمیت فوق العاده سیاسی، اقتصادی، منطقه ای و بین المللی برخوردار است چرا که این سازمان به عنوان بزرگترین سازمان همکاری‌های منطقه ای با مولفه‌های مهم جغرافیایی، جمعیتی ، اقتصادی و انرژی نقش مهمی در آینده تحولات منطقه مهم و استراتژیک اوراسیا خواهد داشت.
در این سازمان، ایران روسیه با برخورداری از بیشترین منابع انرژی در جهان مکمل بزرگترین مصرف کنندگان انرژی دردنیا یعنی چین و هند می‌باشند. همچنین کشورهای این سازمان از توانمندی‌های اقتصادی، فناوری‌های پیشرفته، تجاری و توریسم برخوردارند. البته هنوز حجم مبادلات بین کشورهای شانگهای به سطح شایسته‌ای نرسیده است و کمتر از 10% کل مبادلات خارجی 10 کشور عضو میباشد و به نظر می رسد یکی از اولویت های مهم این سازمان فراهم نمودن شرایط و بسترهای لازم برای ارتقاء مبادلات تجاری و بازرگانی بین اعضا باشد. لذا گاه آن است که کشورهای شرکت کننده در اجلاس به فرایند ارائه تسهیلات گمرکی، بازرگانی و به ویژه استفاده از پول ملی در مبادلات دوجانبه تسریع بخشند.در شرایطی که امریکا و غرب تلاش دارند از ابزار تحریم تحریم اقتصادی برای فشار بر کشورهای مستقل استفاده نمایند، گام نهادن در مسیر کم نمودن سهم دلار در مبادلات بین کشورهای عضو شانگهای از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
ایران در سال های اخیر تلاش مستمری برای گسترش روابط با دو قدرت مهم اقتصادی و رو به رشد آسیا یعنی چین و هند بکار برده است ولی حجم مبادلات با ظرفیت متقابل فاصله زیادی دارد. همچنین حجم مبادلات ایران اسلامی‌با اعضای شانگهای حدود ۳۰ میلیارد دلار است که فاصله زیادی با ظرفیت های موجود دارد و ضروری است اقدامات لازم برای دوبرابر نمودن این حجم مبادلات در ۵ سال آینده طراحی و اجرا شود.
از دیگر ویژگی‌های مهم سازمان شانگهای میتوان به تلاش برای برقراری ثبات و امنیت در منطقه مهم اوراسیا به ویژه آسیای مرکزی و قفقاز و غرب آسیا اشاره نمود که در این زمینه ایران جایگاه و اهمیت فوق العاده ای دارد چرا که کشورمان از تجارب ارزشمندی در مبارزه با افراطی گری، تروریسم و قاچاق مواد مخدر داشته و ایران همواره اولویت مهم حفظ صلح و ثبات منطقه ای و داشتن روابط دوستانه و حسن همجواری با همسایگان خود به ویژه کشورهای حوزه تمدنی ایرانی دنبال نموده است. از دیگر مولفه‌های این نشست این است که اجلاس اخیر همچنین فرصت مناسبی برای رایزنی با رهبران کشورهای شرکت کننده در خصوص تحولات مهم بین المللی و برقراری ثبات و آرامش در منطقه حساس اوراسیا با در نظر گرفتن بحران اوکراین و شکنندگی اوضاع مرزی آذربایجان و ارمنستان و وضعیت ابهام آمیز افغانستان میباشد.
در مجموع باید اذعان نمود که حضور رئیس جمهور اسلامی ایران در اجلاس سران شانگهای دارای نتایج ارزشمند و مفیدی برای سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی کشور میباشد چرا که در این اجلاس ضمن تعریف دقیق و تدوین نقشه راه تکمیل نمودن فرایند فنی و حقوقی عضویت کامل ایران اسلامی در شانگهای فرصتی برای رایزنی‌های دو و چند جانبه بوده که نوید دهنده گسترش روابط کشورهای عضو و به ویژه روابط ایران اسلامی‌به عنوان چهارمین عضو موثر سازمان شانگهای با دیگر اعضامی‌باشد. همچنین باید اضافه نمود که این نشست ارزشمند در یک سالگی دولت سیزدهم در تلاقی و راستای اولویت های رئیس جمهور رئیسی مبنی بر سیاست حفظ توازن و ثبات منطقه‌ای و گسترش تمام عیار روابط با همسایگان بدون فوت وقت و گره زدن موضوعات به مذاکرات وین و سرنوشت برجام میباشد.
علی‌بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد مرکز مطالاعات سیاسی و بی‌المللی
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)