هشتادمین نشست (عمومی) مجمع عمومی سازمان ملل متحد که از ۲۳ لغایت 29 سپتامبر 2025 برگزار شد، عرصه مواضع و دستورکارهای مشترک و اختلافی رهبران و مقامات نسبت به مسائل جهانی است. نشست امسال با موضوع: «با هم بهتر: هشتاد سال و فراتر برای صلح، توسعه و حقوق بشر» به نوعی تأکید بر همکاری جمعی و بازنگری در نقش تضعیف شده سازمان ملل در نظم از هم گسیخته جهانی بود.
در مجمع امسال سخنرانان بیشتر از همیشه بر وحدت در بحران‌ها تمرکز داشتند، اما تناقضاتی همچون سیاست‌های ملی گرایانه آمریکا، ضعف کارکردی سازمان ملل در بحران‌ها نشان‌دهنده تضعیف نظام چندجانبه‌گرایی بود. محورهای مشترکی، از وضعیت غزه، صلح تا هوش مصنوعی در سخنرانی‌ها وجود داشت. در رویدادهای حاشیه ای مجمع نیز با محوریت با هم بهتر، کشورها بر لزوم اقدام فوری اعضاء برای اهداف توسعه پایدار تأکید داشتند. این مواضع بدون ارائه تعهدات ملموس همچون بودجه جدید سازمان ملل نشان داد که علیرغم صراحت رهبران اما مواضع آنها بیشتر جنبه نمادین داشت. اگرچه سازمان ملل در آستانه ۸۰ سالگی با هم صدایی جهانی فرصتی برای اصلاح دارد، اما رقابت های ژئوپلیتیک همچون جنگ اوکراین یا جنگ در غزه بر شکل گیری نظم نوین و احیای چندجانبه گرایی سایه انداخته اند. این مطلب تلاش دارد تا مهمترین موضوعات را مرور و نتایج مجمع عمومی امسال را بررسی نماید.
۱. همکاری چندجانبه و اصلاح سازمان ملل
بیشتر رهبران، از جمله دبیرکل سازمان ملل و حتی آمریکا، به بحران چندجانبه‌گرایی و فاصله گرفتن سازمان ملل از جایگاه واقعی خود اشاره کردند. با توجه به کاهش بودجه اعطایی آمریکا مانند قطع حمایت از یونسکو و شورای حقوق بشر و زمین گیر شدن شورای امنیت، سخنران‌ها از لزوم «بازتصور» سازمان ملل سخن گفتند. بدون تصمیمی قطعی برای آینده، مباحثی همچون کاهش ۲۰ درصدی کارکنان و افزایش کارایی مطرح شد، اما حتی این موضوع نیز به چالش کشیده شد. شاید بتوان گفت به نوعی اکثر سخنرانان از آثار و تبعات آینده رقابت های ژئوپلتیکی میان آمریکا و چین ابراز نگرانی کردند. ولی راه حلی برای تقویت یا بازتصور سازمان ملل مهمترین نماد چندجانبه گرایی ارائه ندادند.
۲. صلح و امنیت جهانی:
با بالاترین سطح درگیری‌ها از زمان جنگ جهانی دوم، رهبران به بحران‌هایی مثل هائیتی (کنترل ۹۰ درصدی باندهای مسلح بر پایتخت)، غزه و میانمار (بحران روهینگیا) اشاره کردند. سخنرانی ترامپ بر حمایت از عملیات صلح سازمان ملل (مثل جنوب سودان) تمرکز داشت، اما ممنوعیت حضور محمود عباس (رئیس‌جمهور فلسطین) و دعوت از نتانیاهو، تناقضات حقوق بشری نظام های غربی را برجسته کرد. محور مشترک سخنرانی‌های در بحث صلح و امنیت بین المللی همجون نیاز به مأموریت‌های جدید صلح و خلع سلاح هسته‌ای، به دلیل اختلافات شورای امنیت بدون پیشرفت واقعی مورد اشاره قرار گرفت.
۳. تغییرات آب و هوایی و توسعه پایدار
نشست آب و هوایی در حاشیه مجمع امسال با مشارکت رهبران اسپانیا، بریتانیا و آفریقای جنوبی به همراه سازمان‌های بین المللی و فعالان اقلیمی و با سخنرانی افتتاحیه دبیرکل بود که در ۲۴ سپتامبر برگزار شد. در این نشست رهبران برنامه‌ها و تعهدات ملی برای توافق پاریس و هدف ۱.۵ درجه سانتی‌گراد را ارائه دادند. محور مشترک سخنرانی‌ها در این زمینه: انتقال به انرژی پاک و همکاری برای مقابله با همه‌گیری‌های ناشی از آب و هوا بود. با وجود پیشرفت در فناوری‌های پاک، سیاست‌های آمریکا از جمله کاهش یارانه‌های انرژی پاک چالش‌هایی را ایجاد کرده، اما رهبران بر فوریت اهداف توسعه پاید تا ۲۰۳۰ تأکید کردند.
۴. حکمرانی هوش مصنوعی و کاربرد نظامی فناوری
گفتگوی جهانی AI در ۲۵ سپتامبر، را می‌توان موضوع نوآورانه ای در اجلاس امسال محسوب کرد. رهبران بر «حکمرانی فراگیر و مسئولانه» در عرصه هوش مصنوعی تمرکز کردند. در این اجلاس از مسئله سرعت پیشرفت ها (پیشرفت سریع بدون مقررات) و رقابت آمریکا-چین ابراز نگرانی کردند. آفریقا به عنوان منطقه‌ای با پتانسیل دیجیتال مورد توجه بود، اما عقب‌ماندگی در تحقیق و داده‌ها، نیاز به همکاری را نشان می‌دهد. این محور، نمادی از چگونگی ادغام فناوری در صلح و توسعه هست.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، موضوع مسابقه تسلیحاتی هوش مصنوعی و نیاز به مقررات جهانی برای سلاح‌های خودکار را مطرح کرد که به جهت موقعیت اوکراین در تجربه مستقیم جنگ با روسیه جدید بود. اوکراین، به دلیل جنگ با روسیه (از سال ۲۰۱4) یکی از اولین کشورهایی است که به صورت عملی با سلاح‌های مبتنی بر AI و پهپادهای خودکار در میدان نبرد مواجه شده است. زلنسکی در سخنرانی خود به استفاده گسترده از پهپادهای جنگی و حملات سایبری تقویت‌شده با هوش مصنوعی توسط روسیه اشاره کرد. به همین دلیل از نقطه نظر صاحبنظران هشدارهای او معتبر و ملموس به نظر می آیند. تفاوت او با سایر رهبران در طرح موضوع هوش مصنوعی بصورت غیر نظامی‌بخاطر پیامدهای نظامی‌بکارگیری این فن آوری در بعد نظامی ملموس‌تر و فوری‌تر به نظر می رسید. عباراتی همچون جنگ‌افزارهای AI به‌عنوان لبه دوگانه و نیاز به جلوگیری از مسابقه تسلیحاتی برای صاحب نظران قابل توجه بود. امانوئل مکرون از فرانسه یا جایشانکار از هند درباره نیاز به حکمرانی فراگیر هوش مصنوعی صحبت کردند، در حالی که زلنسکی به‌طور خاص خواستار اقدام فوری برای تنظیم سلاح‌های خودکار و پهپادهای مبتنی بر AI شد. او پیشنهاد کرد که سازمان ملل باید چارچوب‌های جدیدی برای جلوگیری از سوءاستفاده نظامی از AI ایجاد کند و باعث شد تا در گفت‌وگوی جهانی AI در ۲۵ سپتامبر هم بازتاب داشته باشد.
۵. برابری جنسیتی، حقوق بشر و توسعه انسانی:
در نشست ۳۰ سالگی کنفرانس زنان (۲۲ سپتامبر) بر توانمندسازی زنان و برابری جنسیتی تأکید شد. محورهای مشترک شامل سلامت (پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر)، آموزش (به دلیل کاهش کمک‌ها و مخاطرات خروج ۶ میلیون کودک بیشتر از مدرسه تا ۲۰۲۶) و اقتصاد مقاوم (اجلاس دوسالانه برای تأمین مالی توسعه) بود. رهبران بر کاهش نابرابری‌ها و نقش جوانان در همکاری بین‌نسلی تمرکز کردن.
اروپا، موضوع اوکراین و مبارزه برای احیای جایگاه
یکی از ویژگی‌های برجسته در سخنرانی‌های رهبران اروپایی، تمرکز بر «اتحاد اروپایی و استقلال استراتژیک»در برابر تهدیدات خارجی بود. رهبران اروپایی، به ویژه از اتحادیه اروپا ، بر نقش اروپا به عنوان یک بازیگر مستقل در جهان چندقطبی تاکید کردند. امانوئل مکرون گفت جهان در حال فروپاشی است و اروپا باید با همکاری بیشتر و اتحاد پاسخ بدهد، در حالی که اورزولا فون در لاین (رئیس کمیسیون اروپا) در زمینه‌های مرتبط با جمع عمومی، از «خطوط نبرد برای نظم جهانی جدید بر اساس قدرت» صحبت کرد و تأکید کرد اروپا باید برای جایگاهش مبارزه کند. این ویژگی نشان‌دهنده گذار از رویکرد سنتی نرم‌افزاری و هنجارسازی اروپا به سمت یک موضع سخت‌افزاری تر، با تمرکز بر روی دفاع، فناوری و اقتصاد مقاوم هست. همچنین، بسیاری از سخنرانی‌ها به بحران چندجانبه‌گرایی اشاره کردند و سازمان ملل را به عنوان ابزاری برای تقویت اتحاد اروپا توصیف کردند، اما با انتقاد از ضعف در برابر قدرت‌های بزرگی همچون روسیه و چین.
برخی رهبران اروپایی مانند مکرون از فرانسه، اولاف شولتز از آلمان، کیر استارمر از بریتانیا، جورجیا ملونی از ایتالیا، پدرو سانچز از اسپانیا، ولودیمیر زلنسکی از اوکراین، و حتی سرگئی لاوروف از روسیه ( هرچند روسیه دیدگاه متفاوتی دارد) در محورهایی مشترک و همگرا سخنرانی داشتند. آنها در حمایت از اوکراین و انتقاد از روسیه سخنان مشترکی داشتند. تقریباً همه رهبران اروپایی (به جز روسیه) بر لزوم حمایت نظامی و مالی از اوکراین تأکید کردند. زلنسکی هشدار داد که جهان در مخرب‌ترین مسابقه تسلیحاتی تاریخ است و نیاز به اتحادی قوی برای توقف روسیه وجود دارد. مکرون اقدامات روسیه را تهدید برای همه مردم اروپا نامید و بر اتحاد اروپا تأکید کرد. شولتز و ملونی هم بر افزایش دفاع اروپا برای مقابله با تهدید روسیه تمرکز داشتند. با این وجود کشورهای شرق اروپا همچون لهستان، لیتوانی و اوکراین موضع سخت‌گیرانه‌تری داشته و بر دفاع نظامی قوی و تحریم‌های بیشتر تأکید کردند، در حالی که کشورهای غربی همچون فرانسه و آلمان موضع محتاطانه تری در قبال بحران روسیه و اوکراین داشته و بیشتر بر دیپلماسی و مذاکره تاکید کردند. این نقاط مشترک، نشان‌دهنده تلاش اروپا برای ارائه یک صدای واحد در برابر چالش‌های جهانی به ویژه در زمینه امنیت و توسعه هست،.
دو کشور ایتالیا و بریتانیا در موضوعات اقتصادی و مهاجرت بر کنترل مهاجرت و سیاست‌های اقتصادی داخلی تمرکز کردند، در حالی که فرانسه بر استقلال اقتصادی اروپا از آمریکا و چین تأکید داشت. این تفاوت مواضع در اولویت‌ها بیانگر این بود که کشورهای جنوبی اروپا (ایتالیا، اسپانیا) بیشتر روی مهاجرت و اقتصاد تمرکز داشتند، در حالی که کشورهای شمالی اولویت را فناوری و دفاع دانستند. در حالی که زلنسکی و ملونی بر اتحاد با آمریکا تأکید داشتند، اما مکرون و شولتز از استقلال استراتژیک اروپا دفاع کردند.
آفریقا انعکاسی از همبستگی قاره ای
یکی از ویژگی‌های برجسته در سخنرانی‌های رهبران کشورهای آفریقایی ، تأکید بر عدالت تاریخی و افزایش نفوذ آفریقا در نهادهای جهانی بود. رهبران آفریقایی، با اشاره به جمعیت ۱.۵ میلیارد نفری قاره و نقش آن در عملیات صلح سازمان ملل، بر اصلاح ساختارهای ناعادلانه همچون شورای امنیت تاکید کردند. آفریقای جنوبی ساختار فعلی شورای امنیت را غیرمشروع دانست و خواستار نمایندگی دائمی آفریقا در این شورا شد، در حالی که دیگر رهبران آفریقایی این را بی‌عدالتی تاریخی نامیدند. اتخاذ این رویکرد مشترک، آفریقا را به عنوان یک بازیگر کلیدی در جهان چندقطبی نشان می‌دهد، و انعکاسی از همبستگی قاره‌ای و انتقاد مداوم از قدرت‌های غربی به عنوان بخشی از سیاست خارجی این کشورها را نشان می دهد.
موضوع اصلاح نهادهای جهانی و چندجانبه‌گرایی نیز در بین رهبران آفریقا مشترک بود. خواسته این رهبران تقاضای فوری برای کرسی نمایندگی دائمی آفریقا در شورای امنیت و کاهش قدرت وتو، با تأکید بر نقش آفریقا در نیمی از کل دستورکارهای شورای امنیت همچون مناقشات سودان و کنگو را طرح کردند. در موضوع صلح و امنیت بین المللی سخنرانی رهبران آفریقا با اشاراتی به درگیری‌های منطقه‌ای سودان، کنگو و منطقه ساحل و بحران‌های جهانی همچون غزه و اوکراین و محکومیت پاکسازی قومی در غزه و ارجاع به پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری بود. رهبران آفریقایی همچنین درتشریح وضعیت تغییرات آب و هوایی و عدالت اقلیمی آن را به عنوان تهدید وجودی که آفریقا را بیش از سهم کم آن از انتشار کربن آسیب می‌زند نامگذاری کردند. همچنین نسبت به تقاضای سرمایه‌گذاری کامل در صندوق خسارات و اجرای توافق پاریس تاکید نمودند. رهبران آفریقایی از سلاح‌سازی تجارت انتقاد و خواستار تأمین مالی پایدار برای اهداف توسعه، با تاکید بر نشست دوسالانه سران تأمین مالی شدند. آنها همچنین به نقش آفریقا در حکمرانی هوش مصنوعی با توجه به نیروی جوان ۱.۴ میلیاردی تا سال۲۰۵۰ اشاره و نگرانی خود را از کاهش بودجه سلامت جهانی، که همه‌گیری‌های ناشی از آب و هوا را تشدید می‌کند، ابراز کردند. از نکات قابل توجه و مشترک در سخنرانی‌های سران آفریقایی همبستگی با فلسطین و تاکید بر راه حل دو کشوری و مقایسه فلسطینی‌ها با آفریقائیان در بحث تاریخ ضد استعماری و ارائه چهره ای حقوق بشری به سیاست و حکومت در این قاره بود.
موضوع فلسطین و غزه
یکی از پررنگ ترین موضوعات در سخنرانی‌های امسال موضوع فلسطین و غزه بود و تقریباً همه رهبران حتی رهبران غربی و اروپایی نیز به آن پرداختند. باید به اجلاس ویژه به ابتکار عربستان سعودی و فرانسه در حاشیه مجمع عمومی اشاره کرد که متعاقب آن بریتانیا فلسطین را مورد شناسایی قرار داد و در پی آن 9 کشور دیگر نیز چنین شناسایی را برسمیت شناختند. ژاپن نیز اعلام کرده است که به زودی اعلامیه‌ای مبنی بر شناسایی فلسطین منتشر خواهد کرد و دانمارک و هلند نیز اعلام کرده‌اند که کشورهایشان در تاریخ دیگری فلسطین را به رسمیت خواهند شناخت. در مجمع عمومی امسال رهبران کشورها، با وجود تفاوت‌های ژئوپلیتیکی، اکثرا در موضوع فلسطین همگرایی داشتند که نشان‌دهنده یک اجماع جهانی بر فوریت مسئله بود. عمده سخنرانی‌ها این بحران را به عنوان حضیض انسانیت توصیف کردند،
محورهای مشترک سخنرانی‌ها محکومیت بحران انسانی و خشونت در غزه، توصیف اقدامات اسرائیل به عنوان مجازات جمعی، نابودی سیستماتیک و نقض حقوق بشر بود. سخنرانان ضمن محکومیت این اقدامات، قتل هر ساعت یک کودک فلسطینی و فروپاشی سیستم بهداشتی، را به عنوان حضیض انسانیت توصیف کردند. با وخیم‌تر شدن شرایط در غزه، شتاب برای تشکیل کشور فلسطین افزایش یافته است. بیش از ۶۶۰۰۰ فلسطینی، از جمله غیرنظامیان، پرسنل نظامی، امدادگران و روزنامه‌نگاران، کشته شده‌اند. سازمان نجات کودکان می‌گوید بیش از ۲۰۰۰۰ کودک فلسطینی از ابتدای بحران بدست نظامیان اسرائیلی جان خود را از دست داده‌اند.
سخنرانان خواستار آتش‌بس فوری و دسترسی بشردوستانه، اجماع بر توقف فوری درگیری‌ها، آزادی همه گروگان‌ها و ورود بدون مانع کمکهای بشردوستانه به غزه شدند. رهبرانی همچون لولا داسیلوا (برزیل)، سوبیانتی (اندونزی)، و رامافوزا (آفریقای جنوبی) از راه‌حل دو دولتی و شناسایی فلسطین حمایت و بر تشکیل دولت مستقل فلسطینی به پایتختی قدس شرقی تأکید کرده و این را تنها راه برقراری پایدار صلح دانستند. حدود ۱۵۶ کشور اکنون اعلام به شناسایی رسمی دولت مستقل فلسطینی کرده‌اند، که کمی‌بیش از 80 درصد اعضای سازمان ملل متحد را شامل می‌شود. از فلج شدن سازمان ملل و نقض قوانین بین‌المللی در مسئله فلسطین انتقاد و با اشاره به هم‌دستی سکوت قدرت‌های بزرگ، بر لزوم اجرای احکام دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) و مسئولیت‌پذیری جهانی تأکید کردند. مسئله فلسطین تنها موضوعی بود که جنوب جهانی و غرب کم و بیش اشتراک نظر و اختلاف روش داشتند و بازتاب آن را در انزوای جهانی رژیم اشغالگر قدس در صحنه بین المللی و مجمع عمومی‌شاهد بودیم.
با وجود اجماع کلی، برخی افتراق ها که عمدتاً ناشی از موقعیت سیاسی و روابط هر کشور با اسرائیل برمی‌گردد وجود داشت. از جمله در سطح محکومیت و واژگان بکار برده شده توسط رهبران همچون استفاده از واژه نسل‌کشی و متهم کردن اسرائیل به جنایت جنگی در برابر بکارگیری واژه نابودی سیستماتیک. پیشنهاداتی نیز مطرح شد از جمله: اعزام ۲۰ هزار صلح‌بان به غزه ( توسط اندونزی) ، میانجی‌گری مصر و آمریکا ( ارائه شده توسط قطر) و درخواست تشکیل ارتش حفاظتی بین‌المللی برای فلسطینی‌ها ( توسط کلمبیا).
رهبران اردن و برزیل با ارتباط دادن مسئله فلسطین به مسائل منطقه‌ای بر تهدید اسرائیل بزرگ‌تر برای همسایگان (لبنان، سوریه) و حفاظت از اماکن مقدس همچون مسجد الاقصی تأکید کردند. این در حالی بود که ترامپ در سخنرانی خود این حجم از محکومیت اقدامات ضد انسانی اسرائیل را نادیده گرفته و کشورها را برای شناسایی فلسطین مورد انتقاد قرارداد. در حالی که ایالات متحده پیشنهاد داد که غزه تحت قیمومیت بین‌المللی قرار گیرد و توسط یک هیئت نظارت بین‌المللی نظارت شود، کشورهای اروپایی و عربی از کمیته‌ای از تکنوکرات‌های فلسطینی، که توسط تشکیلات خودگردان فلسطین تأیید شده باشند، حمایت می‌کنند.
در حالی که اعضای هیئت های بیش از ۵۰ کشور در زمان سخنرانی نتانیاهو سالن را ترک کردند، اوج انزوای رژیم اشغالگر قدس و آمریکا در صحنه جهانی به نمایش درآمد. رهبران کلمبیا و الجزایر آمریکا را به هم‌دستی در نسل‌کشی متهم کردند، در حالی که رهبران اروپایی بر شناسایی فلسطین بدون تحریم تمرکز داشتند.
علیرغم این حجم از حمایت و توجه به مسئله فلسطین اما دوگانگی حرف و عمل در سطح کشورها همچنان وجود دارد. این سطح از انتقادات و حملات در عین بی عملی کشورها چیزی جز لفاظی بدون اقدامی ملموس نبوده و نمایانگر همان هم‌دستی سکوت است که باعث می‌گردد بحران عمیق‌ترگردد. علیرغم این فروپاشی ارزشی نظام بین الملل اما آمریکا نقش خود را در پایان این بحران تثبیت کرد. عدم فشار اقتصادی واقعی همچون تحریم تسلیحاتی اسرائیل یا قطع کمکهای مالی آمریکا به تل‌آویو باعث شده است تا غزه همچنان در فجیع ترین وضعیت خود شاهد بیش از ۶۶۱ کشته فقط در یک هفته و قتل هر ساعت یک کودک باشد. پس از یک هفته فعالیت دیپلماتیک پرحجم در سازمان ملل، این ابهام وجود دارد که عدالت در مسئله فلسطین چگونه و چطور برقرار خواهد شد و چه زمانی شاهد توقف نسل کشی فلسطینیان و اشغال سرزمین ایشان خواهیم بود. مسئله فلسطین و غزه الگویی برای بی‌کیفر ماندن نیروهای اشغالگر ایجاد کرده و فقط در صورت شکل گیری یک همکاری و همگرایی بین المللی با محوریت کشورهای اسلامی و مستقل و سازمان ملل این مسئله می‌تواند از دیوان بین المللی دادگستری فراتر رفته و مکانیسم‌های اجرایی همچون تحریم‌های شورای امنیت را فعال کند.
محمدجواد شریعتی کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)