در حالی که نظام عربی، بیش از یک دهه پس از تحولات موسوم به بهار عربی، به منظور برون رفت از مشقت های به وجود آمده، پویایی سیاست های داخلی و منطقه ای را در دستورکار قرار داده است، تحولات سیاسی داخلی در سودان، بر مدار متفاوتی سیر می‌کند. پیش از این، مهمترین بحران سیاسی داخلی، دعوای نظامی_ مدنی حول تعریف ساختار جدید سیاسی، تعریف مناصب و تقسیم قدرت، متمرکز بود. موضوعی که باعث گردید ۴ سال پس از البشیر، هنوز هم این کشور از بی دولتی و تداوم اختلافات جریان‌های مختلف سیاسی و نظامی رنج ببرد. اما، اینک خطری به مراتب سهمگین تر، کل حاکمیت و جغرافیای سودان را تهدید می‌کند.

پیشینه:

عبدالفتاح البرهان که چند ماه پس از سرنگونی عمرالبشیر در فروردین ۱۳۹۸، بر اریکه قدرت نشست، از همان ابتدا خطر رقیبی جدی را کنار خود احساس می‌کرد. شخصی که فرماندهی نیروهای شبه نظامی موسوم به "پشتیبانی سریع" را به عهده داشت و در زمان عمرالبشیر، مسئول برخورد و سرکوب شورشیان در دارفور بود که این جایگاه، به اندازه کافی فرصت تسلیح و تجهیز نیروهای تحت امر را به وی داد. به طوری که مدت ها پس از آن نیز، از این ظرفیت در راستای خوش خدمتی به بازیگران منطقه ای و به شکل اعزام نیروهای مذکور به عنوان مزدور خارجی در جنگ یمن و لیبی، استفاده کرد و به این ترتیب،  علاوه بر تقویت جایگاه داخلی خود، حمایت های بیرونی را نیز به دست آورد.

نکته جالب اینکه پشتیبانی سریع، تا این لحظه، خارج از بدنه ارتش سودان و به عنوان یک تشکل نظامی غیر رسمی مستقل، فعالیت می‌کند. نکته جالب تر اینکه، محمد حمدان (حمیدتی) همان فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع، از ابتدای به قدرت رسیدن عبدالفتاح البرهان، به عنوان معاون وی انتخاب و سهم قابل توجهی در تاثیرگذاری تحولات سیاسی سودان ایفا و به طور جدی، حوزه یکه تازی البرهان را تهدید کرده است. در طول این مدت، بارها از اختلافات بین این دو، اخباری به بیرون درز کرده به طوری که تکذیب ها و انکارهای حاکمیت نیز در باورناپذیری شایعات مطرح شده کارساز نیافتاده است. مهم ترین نقطه اختلافی دو نفر اول حاکمیت، اصرار البرهان بر لزوم ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش رسمی‌کشور و فعالیت آنها در قالب نیروهای نظامی رسمی از یک طرف و مقاومت محمد حمدان بر حفظ شبه نظامیان تحت امر خود در قالب پشتیبانی سریع و مستقل از ارتش می‌باشد. شاید عدم موفقیت البرهان در ادغام پشتیبانی سریع در ارتش، بزرگترین پیروزی معاون وی محسوب گردد و همین احساسِ پیروزی باعث شده تا آقای معاون، به نقش آفرینی خود در لباس رئیس آتی شورای حاکمیت سودان، دل خوش کند.

وضعیت فعلی:

پس از ابتکارات گوناگون مطرح شده داخلی و خارجی برای حل اختلافات سیاسی و رسیدن به تفاهم برای تشکیل حکومتِ متشکل از نظامی‌ها و مدنی‌ها، ابتکار موسوم به "موافقتنامه چارچوب" در آذر ماه سال گذشته توسط بازیگران خارجی عرصه سیاسی سودان از سوی فولکر پرتس، فرستاده سازمان ملل در امور سودان پیشنهاد گردید. این ابتکار صرفا توسط عناصری قدرت طلب از نهاد نظامی و مدنیِ شریک در حاکمیت، حمایت شد. اما، سایر بازیگران داخلی سودان، با دیده شک و تردید به آن نگاه کردند. در واقع قرار بود هدف از این ابتکار، واگذاری قدرت از شورای نظامی‌به شورای مدنی باشد که البته تنها ظاهر آن اینچنین بود ولی محتوای آن همچنان، قدرت نظامیان را حفظ می‌کرد. لذا توافق چارچوب، با وجود حمایت خارجی، رضایت طیف های متنوع سودانی را به همراه نداشت و بیشتر، طرحی برای پیشبرد منافع بازیگران خارجی سودان تعبیر شد.

طی روزهای اخیر و پس از ناکامی در رسیدن به توافق سیاسی، علاوه بر اینکه هر یک از دو جریان سهیم در قدرت (نطامی- مدنی) یکدیگر را به سنگ اندازی در توافق متهم می‌کنند، داخل جریان نظامی و به طور خاص بین رئیس و معاون شورای حاکمیت نیز، اختلاف ها گسترده و آشکارتر شده و به لشکرکشی خیابانی ارتش از یکسو و نیروهای پشتیبانی سریع از سوی دیگر منجر شده است. این اتفاق، احتمال درگیری‌های مسلحانه و خونین داخلی را افزایش داده است.

نگرانی از آغاز دوره ای جدید توام با جنگ داخلی، کشتار و وحشت و آوارگی ساکنان این سرزمین داغ و سوزان، به مهمترین دغدغه مردم آن تبدیل شده است. تاسف بارتر اینکه، سایر گروه‌های مسلح داخلی در شمال، شرق، جنوب و غرب سودان نیز در این شرایط، خود را مهیا برای کسب حقوق تاریخی از دست رفته خود می‌کنند و این، خطرناک ترین وجه منازعه پیش رو می‌باشد که سرنوشتی جز تقسیم سودان را به همراه نخواهد داشت. نگاهی به رفتارهای سیاسی اخیر و نقش مخرب بازیگران عرصه سودان مانند اسرائیل و انگلیس، نگرانی‌ها در مورد تجزیه سودان را بیشتر تقویت می‌کند.

پشت پرده تقسیم سودان به دو قسمت (شمالی و جنوبی) که موافقنامه آن موسوم به نیواشا در سال ۲۰۰۵ امضا و همه پرسی جدایی در ۲۰۱۱ برگزار شد، نیز بازیگران خارجی داشت.

تاریخ سیاسی معاصر سودان نشان داده است که در وضعیتی مشابه امروز، یا قدرت بلامنازعی در داخل با اقدامی‌کودتا گونه شرایط را دگرگون خواهد ساخت یا تشدید زد و خوردها، ناامنی بیشتری به ارمغان خواهد آورد. در صورت دوم، بحران داخلی به درازا خواهد کشید و طرح های ناخوشایند خارجی برای مهار بحران، به سود سودان رقم  نخواهد خورد.

 محمد نیکخواه، رئیس گروه مطالعات آفریقا مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی 

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)