با نگاهی کارشناسانه به مسائل اصلی ایران در عرصه داخلی و خارجی، می‌توان انتخاب دکتر مسعود پزشکیان را «انتخابی مطلوب» و از الطاف خفیه الهی دانست که آثار مثبت آن به تدریج در سپهر سیاست داخلی و خارجی پدیدار خواهد شد. این انتخاب در شرایط کنونی، نشانه آشکاری از «عقلانیت جامعه ایرانی» و «فراست حاکمیت» است که زمینه این انتخاب را برای مردم فراهم نمود. دولت چهاردهم به زودی مستقر می‌شود اما پیش از آنکه «موتور دولت جدید» روشن شود، ضروری است با نگاهی واقع‌بینانه و آسیب‌شناسانه به پیام‌های آشکار و پنهان انتخابات ریاست جمهوری دقت و تأمل شود. مخاطب این پیام‌ها دولت، حاکمیت، کشورهای همسایه، بازیگران منطقه‌ای و نظام بین‌الملل هستند. حتی مردم ایران نیز بخشی از این پیام‌ها هستند. چنانچه پیام‌های داخلی و خارجی انتخابات به خوبی درک شود، مسیر اصلاح رویه‌های نادرست فراهم خواهد شد.
پیام انتخاب دکتر پزشکیان در عرصه سیاست داخلی:
- انتخابات اخیر میزان مشروعیت جمهوری اسلامی ایران را نشان داد. اینکه همه کسانی که در انتخابات شرکت کردند، لزوما موافق همه سیاست های گذشته نیستند. در عین حال تحریمی ها یعنی کسانی که در انتخابات شرکت نکردند نیز لزومأ مخالف نظام نیستند. بخش قابل توجهی از مردم، چه تحریمی‌ها و چه مشارکت کننده‌ها، «گله‌مند» هستند. آنها برانداز نیستند و با کارآمدی دولت، در کنار حاکمیت خواهند بود.
- رویکرد آقای جلیلی در انتخابات «حفظ وضع موجود با تغییرات تدریجی» و رویکرد آقای پزشکیان، «تجدیدنظرطلبی در رویه‌های حکمرانی» بود. انتخاب پزشکیان یعنی اینکه اکثریت مردم ایران از رویه‌های موجود در سیاست داخلی و خارجی نارضایتی دارند و خواهان تغییر وضع موجود هستند. به استثناء اقلیت برانداز، احتمالأ اکثریت تحریمی‌ها نیز خواهان تغییر و اصلاح رویه‌های موجود هستند.
- مردم از دوگانه اصول‌گرایی و اصلاح‌طلبی عبور کرده‌اند، چنانچه آقای قالیباف که حمایت بسیاری از نهادهای حاکمیتی و گروه‌های مرجع، نظیر مؤتلفه اسلامی، مداحان و واعظان مشهور را داشت، با اقبال مردمی مواجه نشد. از سویی دیگر رأی بسیاری از کسانی که تصور می‌شد، اصول‌گرا هستند به سبد آقای پزشکیان واریز شد. بنابراین اکثریت مردم از دوگانه‌های جناحی گذشته‌اند. چنانچه دوگانه جامعه روحانیت و جامعه روحانیون مبارز به تاریخ پیوسته است، دوگانه اصول‌گرایی و اصلاح‌طلبی نیز در مسیر همان سرنوشت است.
- جامعه ایرانی به عقلانیت و بلوغ سیاسی رسیده است و وعده‌های نامزدهای انتخاباتی را واقع‌بینانه ارزیابی می‌کند؛ چنانچه وعده‌هایی نظیر کارت رفاه، سفر مجانی، طلا، یک جهان فرصت و ... با عدم اقبال توده‌های مردم مواجه شد و از سویی دیگر اکثریت مردم به کسی رأی دادند که وعده‌های فضایی و تخیلی به مردم نداد.
- انتخابات دیگر صحنه شعبده‌بازی نیست. وجدان بیدار مردم ایران؛ صداقت و راستی را از پنهان‌کاری و سیاست‌ورزی‌های نخ‌نما تشخیص می‌دهد. پزشکیان با دل های مردم ارتباط گرفت و صداقت و پاکدستی و عملکرد گذشته اش موجب شد تا وجدان عمومی مردم او را باور کنند.
- در دوره‌های اخیر، رفتار مردم در انتخابات مبتنی بر حس خاصی است که از نامزدهای مختلف به آنها منتقل می‌شود. این حس از درون و فطرت مردم به آنها منتقل می‌شود. تنفر پراکنی، بی‌انصافی، یوتوپیا اندیشی و تخیل پردازی در مردم حس منفی ایجاد می‌کند و در مقابل، اخلاق‌مداری، صداقت، انصاف، واقع‌بینی در مردم حس مثبت ایجاد می‌کند.
- توقعات مردم از رئیس جمهور بر اساس وزن قوه مجریه در حاکمیت در مسیر واقع‌بینی قرار گرفته است. سوالات مردم از نامزدها و دیده بانی کامنت‌های مردمی در فضای مجازی نشان می‌دهد، مردم دیگر مانند گذشته از رئیس جمهور انتظارات خیلی بزرگ ندارند و به محدودیت‌های قوه مجریه در سیاست داخلی و خارجی واقف شده‌اند.
- بی‌طرفی و موضع‌گیری منصفانه نهادهای حاکمیتی از یک سو و تأکید دکتر پزشکیان بر اجرای برنامه‌های بالادستی از جمله برنامه هفتم توسعه نشان می‌دهد، نهادهای حاکمیتی نیز به عقلانیتی برای همکاری با یکدیگر رسیده‌اند و پروژه یکدست‌سازی در عمل شکست خورده است.
- بر این اساس می‌توانیم پیش‌بینی کنیم، شدت تقابل‌ها و تعارضات میان دولت با نهادهای حاکمیتی در دولت پزشکیان مانند گذشته (دولت اصلاحات و دولت اعتدال) نخواهد بود و کاهش خواهد یافت و جغرافیای مشترک همکاری مبتنی بر منافع ملی میان نهادهای حاکمیتی و دولت منتخب شکل خواهد گرفت.
- مردم از دکتر پزشکیان انتظار دارند، افراد متخصص، متدین، پاکدست و دل در گرو وطن ( توسعه و پیشرفت کشور) بدون توجه به وابستگی‌های جناحی را به کار گمارد. دولت مورد انتظار از پزشکیان دولت مبتنی بر صداقت و شفافیت است.
پیام انتخاب دکتر پزشکیان در عرصه سیاست خارجی:
- مردم ایران بدیلی برای جمهوری اسلامی ایران نمی‌شناسند.آنها به دنبال انقلاب و براندازی نیستند. مشی اعتدال و اصلاحات تدریجی را به تغییر حاکمیت ترجیح می‌دهند، چنانچه در دور دوم انتخابات 6 میلیون نفر یعنی 10 درصد بر تعداد رأی‌دهندگان اضافه شد.
- تبلیغات سنگین معاندین خارج‌نشین برای افزایش تعداد تحریمی‌ها در دور دوم شکست خورد.
- مردم ایران خواهان تغییر در جهت‌گیری سیاست خارجی دولت هستند. آنها عمیقأ متوجه شدند که اصول کلی سیاست خارجی موضوعی حاکمیتی است اما در عین حال تجربه کرده‌اند که رویکرد دولت‌ها در سیاست خارجی می‌تواند جهت‌گیری حاکمیت در سیاست خارجی را تغییر دهد. چنانچه مردم در دولت‌های سازندگی، اصلاحات، اصول‌گرایی، اعتدال و نواصول‌گرایی شاهد تغییر جهت‌گیری سیاست خارجی بودند.
- مردم ایران متوجه شدند که سیاست همسایگی و نگاه به شرق به تنهایی و منقطع از ماشین ظالمانه تحریم‌ها به نتیجه نمی‌رسد.
- مردم ایران برجام را خسارت بار نمی‌دانند. نقص‌های فنی آن را نیز متوجه تیم مذاکره کننده نمی‌دانند. آنها عمیقأ درک می‌کنند که دیپلماسی، چانه‌زنی است که یک طرف «ما» و یک طرف «دیگری» است. برجام چنانچه ترامپ هم گفته بود، برای امریکا خسارت بود لذا از آن خارج شد.
- آقای دکتر پزشکیان وعده‌ای برای احیاء برجام نداد اما گفت رویکرد دولت او، مذاکره و تلاش برای حل و یا کاهش تحریم‌هاست. بر این اساس دولت جدید ایران همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد مذاکرات نخواهد گذاشت.
- دولت جدید ایران تغییری در سیاست‌های منطقه‌ای ایران ایجاد نخواهد کرد. پزشکیان مدافع سیاست همسایگی و نقش ایران در جبهه مقاومت است.
- دولت جدید ایران سیاست خارجی خود را بر اساس منافع اقتصادی ایران و بر اساس برد- برد تنظیم خواهد کرد بر این اساس مذاکرات پیش‌رو در مسئله هسته‌ای بر اساس آورده‌های اقتصادی برای ایران به پیش خواهد رفت.
- میدان و دیپلماسی در دولت جدید به نقطه تعادل و قوام‌بخشی نسبت به یکدیگر خواهد رسید و دوگانه میدان و دیپلماسی به ضرر منافع و مصالح کشور است.
- سه اصل عزت؛ حکمت و مصلحت؛ راهنمای سیاست خارجی دولت آقای پزشکیان خواهد بود. بر این اساس دولت چهاردهم تؤامان رویکرد تعاملی و تقابلی خواهد داشت. منافع ملی ایران به خصوص منافع اقتصادی مشخص خواهد کرد که دولت کدام یک از رویکردهای تقابلی و تعاملی را دنبال کند.
سید محمد حسینی، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)