دور سوم گفتگوهای راهبردی عراق و ایالات متحده آمریکا طبق رویه گذشته در آوریل سال جاری میلادی مصادف با 18 فروردین 1400 بدلیل پاندومی‌کوید 19 به شیوه ویدئو کنفرانس برگزار گردید. گفتگوهای مزبور، که بر پایه توافق راهبردی 2008 میلادی با عنوان دوستی و همکاری میان دو کشور پایه گذاری شده است، در آغاز روندی چالشی را پیش رو داشت؛ به گونه ای که آغاز آن در فروردین سال گذشته با تاثیرپذیری از نقض حاکمیت و امنیت ملی عراق در ترور سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس و یاران آنها از یک سو و اقدام پارلمان عراق در تصویب طرح خروج نیروهای بیگانه به ویژه آمریکایی با اکثریت 171 نماینده از کشورشان به همراه مطالبات فراگیر مردمی در سطح جامعه مدنی عراق مواجه شد. نتایج مذاکرات در چنین روندی به توافق کاهش نیروهای آمریکایی در مدت زمان سه ساله و همچنین تخلیه پایگاه التاجی و تسلیم آن به دولت عراق منجر گردید.

این مذاکرات با انتخاب مصطفی الکاظمی‌به عنوان نخست وزیر در دوره گذار عراق سمت و سوی جدید یافت. الکاظمی تلاش کرد در سفر نخستش به آمریکا گفتگوهای راهبردی را فرصت سازی دو طرفه در مسیر تداوم و تغییر هدایت کند. از اینرو در بیانیه مشترک بغداد و واشنگتن پس از سفر، بر شراکت راهبردی میان دو کشور مبتنی بر تمایل مشترک به تحقق امنیت و شکوفائی تاکید گردید. بازتعریف توافق راهبردی 2008 میلادی از نگاه ایالات متحده آمریکا، خروج بخشی از نیروها از عراق و بقای بخش دیگر در چارچوب های آموزشی و نه عملیاتی و گرایش به ماموریت های مشترک در پوشش ناتو می‌باشد. در این میان باید تمایل آمریکا به ایفای نقش منطقه ای را نیز به سیاست مزبور افزود، سیاستی که رهایی عراق را از حیث نفوذ ایالات متحده آمریکا دشوار می سازد.

          همچنین بخش دیگری از چشم انداز مناسبات آمریکا و عراق را باید در راستای چگونگی سازماندهی به روابط اقتصادی، سرمایه گذاری‌های آمریکا در عراق بویژه در حوزه انرژی این کشور دانست. سابقه این حضور به فعالیت شرکت های آمریکایی در دو دهه گذشته باز می‌گردد. در بلند مدت نیز آنها برای عراق برنامه‌های خاص خود را تعیین کرده اند، و در همین چارچوب عراقی‌ها نیز به دنبال آن هستند تا شکل اصولی تری به روابط اقتصادی با آمریکا بدهند. از اینرو دور سوم گفتگوهای راهبردی در فضایی کاملاً تغییر یافته، صورت پذیرفت. ورود دمکراتها به کاخ سفید با وجود بینش بایدن در دوره معاونت ریاست جمهوری کشورش مبنی بر حل بحران عراق در سایه تجزیه این کشور، بر نگرانی دولت عراق برای پیگیری مناسبات در فرآیند توافق راهبردی 2008 میلادی به ویژه تحکیم پیمان نفتی 2014 میان دولت مرکزی و اقلیم کردستان که در عهد ترامپ مورد بازیافت قرار گرفته بود، افزود. براین اساس سه مولفه پیش روی دولت الکاظمی یعنی تغییر در کاخ سفید، انتخابات زود هنگام در تاریخ 18 مهر ماه 1400 و لزوم کسب امتیاز اقتصادی و سیاسی به موازات سفر پاپ به عراق، ضرورت کسب فرصت های فزونتری در تحکیم روابط با ایالات متحده آمریکا رقم زد.

          در این میان الکاظمی‌به نسبت سایر رهبران جهان عرب خوش شانس تر بود که بایدن در نخستین تماس عربی خود با وی ارتباط برقرار کرد. در این گفتگوی تلفنی که در اسفند 99 انجام شد، بر تلاش طرفین برای برگزاری دور سوم گفتگوهای راهبردی تاکید گردیده است. تقدیر از نقش آمریکا در تقویت امنیت و ثبات دموکراسی در عراق و تضمین تامین امنیت هیئت های دیپلماتیک خارجی و نیاز عراق به کمک های اقتصادی و بهداشتی در شرایط بحران پاندومی‌کووید 19 از مهمترین موارد مورد تاکید الکاظمی‌به رئیس جمهور منتخب آمریکا بود.

          مهمترین محورهای بیانیه مشترک صادره بعد از دور سوم گفتگوهای راهبردی به شرح ذیل است:

• طرف آمریکایی بر احترام کامل به حاکمیت ارضی عراق و تصمیمات عراق در راستای تحکیم حاکمیت ارضی اش و مصوبات قوای مقننه و مجریه عراق تاکید کرد.
• طرف آمریکایی اقدامات دولت عراق برای صدور روادید فرودگاهی برای تقویت سرمایه گذاری خارجی و اجرای اصلاحات اقتصادی و تقویت بخش خصوصی ستود و بر حمایت از این تصمیمات تاکید کرد.
• طرف آمریکایی بر حمایت خود از تلاش های دولت عراق برای تامین انرژی برق ارزان قیمت و متنوع کردن منابع آن از طریق تقویت ارتباط شبکه‌های برق با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و اردن تاکید کرد.
• طرفین بر همکاری در عرصه تامین انرژی‌های پاک و بهره برداری کامل از گاز و بهبود وضعیت محیط زیست تاکید کردند.
• طرف آمریکایی از اقدامات دولت عراق برای برگزاری انتخابات پیش از موعد و تامین امنیت فعالان مدنی و آوارگان در این راستا تقدیر کرد.
• طرفین توافق کردند که سقف روادید صادره برای مقامات دیپلماتیک دو کشور به دو سال افزایش و تردد آنها تسهیل گردد.
• در عرصه مبارزه با تروریسم نیز با توجه به افزایش توانمندیهای امنیتی عراق، دو کشور توافق کردند که نقش نیروهای آمریکایی و ائتلاف به ماموریت آموزشی و استشاری تبدیل شده و امکان زمانبندی خروج و انتقال این نیروها را پس از مذاکره با هیئت های فنی تعیین کنند.
• توافق گردید پایگاه‌هایی که نیروهای ائتلاف در آن حضور دارند پایگاه‌های عراقی است و این نیروها صرفاً برای کمک به ارتش عراقی در مبارزه با تروریسم داعش در این پایگاه‌ها هستند.
• طرفین افزایش همکاری‌ها در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی و صیانت از فرهنگ و میراث عراق و تنوع دینی در این کشور، برگزاری نمایشگاه‌های مجازی میراث تاریخی و فرهنگی و بازگرداندن اموال فرهنگی عراق که به آمریکا منتقل شده را مورد تاکید قرار دادند.

 نتیجه گیری:

تردیدی نیست که رویکرد ایالات متحده آمریکا به عدم حضور در افغانستان به مراتب با حضور در عراق به دلیل وجوه تمایز دو کشور در حوزه منافع و مصالح آمریکا متفاوت است و با وجود کاهش سطح یک دوم حضور نیروهای آمریکایی در عراق، برابر اظهارات فرمانده سنتگام آمریکا تصمیم به خروج کامل و فوری از عراق را ندارد. ضمن آنکه آمریکا تصمیم نهایی خود را چه بسا به سمت حضور در چارچوب ائتلاف ناتو سوق دهد. با فرض تحمیل خواست ایالات متحده به دولت عراق، روند مزبور به تضعیف جایگاه دولت عراق در فرآیند انتخابات پیش روی می انجامد. از اینرو باید گفت عراق امروز بیش از هر زمان دیگری به تنظیم و توازن سازی مناسبات منطقه ای و بین المللی خود در مسیر نهادینه سازی دموکراسی نیازمند است.

مجتبی فردوسی پور، کارشناس ارشد مطالعات آسیا و شمال آفریقا

                 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)