نمایشگاه اسناد روابط تاریخی ایران و چین در روز شنبه 7 فروردین ماه سال 1400 با حضور جناب آقای دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان و جناب آقای وانگ یی وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین در محل مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه برگزار شد. در این نمایشگاه که به مناسبت 50 سالگی برقراری روابط ایران و جمهوری خلق چین برگزار شد، تعداد39 سند و عکس به نمایش گذاشته شد که روند تحولات روابط دو کشور طی بیش از یک قرن اخیر را نشان می داد. (تصاویر اسناد نمایشگاه، در انتهای این گزارش قابل مشاهده هستند).

هر چند روابط ایران و چین به دوره باستان و امپراتوری‌های ایران و چین باز می‌گردد اما دوره جدید روابط با امضای معاهده مودت در سال 1920 آغاز شد که نسخه اصلی این معاهده برای اولین بار در این نمایشگاه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت. این معاهده در شهر رم و توسط وزیر مختار ایران و وزیر مختار چین به امضا رسید. در عین حال، از سال های قبل از آن، طرفین ضرورت برقراری روابط سیاسی را احساس کرده و اسنادی وجود دارد که نشان می دهد اهمیت برقراری این روابط، مورد توجه دیپلمات های کشور قرار گرفته است. از جمله این اسناد، نامه ای از مهدی خان قراگوزلو، سفیر ایران در واشنگتن به وزارت امور خارجه در سال 1917 میلادیاستکه در آن به وزارت امور خارجه ایران توصیه می‌کند:«خوبست دوستی در مرابطه سیاسی را با دولتین چین و ژاپون باز کند تحقیقا اگر پس از چند سال منفعتش بیشتر از ممالک متحده نباشد ضرر نخواهد داشت». با پیگیری‌های انجام شده و علاقه دو کشور به توسعه روابط، نهایتا معاهده مودت ایران و چین در اول ژوئن 1920 توسط اسحق مفخم الدوله وزیر مختار وقت ایران در رم و ووانگ کوانگ کی وزیر مختار چین در رم به امضا رسید. 

          برخی کشورهای اروپایی با اطلاع یافتن از امضای این معاهده، با حساسیت، جویای کسب اخبار دقیق از محتوای این سند شدند. از جمله اسنادی که در این زمینه در این نمایشگاه عرضه گردید، یادداشت های ارسالی سفارت انگلیس و آلمان در تهران به وزارت امور خارجه ایران است که درخواست کرده اند نسخه ای از این معاهده در اختیار آنها قرار گیرد. سفارت انگلیس پس از دریافت نسخه ای از عهدنامه، مجددا طی یادداشتی از وزارت امور خارجه ایران سوال می‌کند که:«عهدنامه مزبور به چه لسان یا السنه بوده است.... آیا عهدنامه مزبور مبادله شده است یا نه و اگر مبادله شده به چه تاریخ و در چه محلی بوده است».نهایتا سفارت انگلیس در تهران، در تاریخ 3 می 1921 در یادداشتی به وزارت امور خارجه ایران اعلام می دارد که بواسطه دستور العمل دریافتی از لندن و با ملاحظه امضای معاهده مودت بین ایران و چین، بعد از این رعایای دولت ایران در چین تحت حمایت دولت انگلیس نخواهند بود. هامش مدیرالملک (محمود جم) وزیر امور خارجه وقت، در ذیل یادداشت سفارت انگلیس و ارجاع آن به اداره سیاسی مربوطه در وزارت امور خارجه، نشانگر تعجب وی از این اقدام دولت انگلیس است، اما نهایتا حمایت از اتباع ایران در چین از طرف دولت ایران به سفارت فرانسه در این کشورواگذار گردید.

طبق اسناد موجود در آرشیو وزارت امور خارجه، پس از امضای معاهده مودت، تلاش ها و علایق طرفین برای تاسیس سفارتخانه استمرار یافته است، از جمله اسحق مفخم الدوله در 18 دی ماه سال 1229 خورشیدی طی نامه ای به وزارت خارجه ایران، به «ثمرات افتتاح مناسبات با چین»اشاره می‌کند. وی در گزارش خود، با اشاره به گفتگویی که با وزیر مختار چین در ایتالیا داشته، به نقل از ویمی نویسد: «دولت چین خیال دارد که عنقریب یک سفارتی به ایران بفرستد که شروع به افتتاح مناسبات نمایند». وی از وزارت خارجه می خواهد که:«باهتمام این عهدنامه بیشتر اهمیت داده شود».

در دوره پهلوی دوم، سفارت ایران در چین تاسیس شد و سید علی نصر به عنوان سفیر از 1323 تا 1326 خورشیدی به عنوان سفیر در چین حضور داشت. تصویری از وی به همراه چیانگ کای چک، رهبر وقت چین و جمعی از مسئولان دولتی چین، در آرشیو وزارت امور خارجه وجود دارد. در سال 1324 نیز لی تیه تسنگ به عنوان سفیر چین وارد تهران شد. سفارت ایران تا سال 1328 به کار خود ادامه داد و پس از بازگشت سید مهدی فرخ در 1328 خورشیدی، سفارت ایران تعطیل گردید. آغاز روابط با جمهوری خلق چین در سال 1350 با افتتاح سفارت در پکن از سر گرفته شد و طی 50 سال اخیر ادامه یافته است. در دهه 1350 هیات های متعددی بین دو کشور مبادله و توافقنامه‌های متنوعی در حوزه‌های مختلف بین دو کشور به امضا رسید و این روند پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز تداوم یافت.

همچنین در این نمایشگاه مجموعه ای از 20 عنوان کتاب منتشر شده در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی با موضوع چین و مسائل مرتبط با این کشور، به نمایش در آمد. این مجموعه شامل کتاب هایی است که از بدو تاسیس این مرکز، به چاپ رسیده اند. ضمنا تصاویری از توافقنامه‌ها و سفرهای مقامات دو کشور طی این 5 دهه در این نمایشگاه در معرض دید بازدید کنندگان قرار گرفت.

 اداره نگهداری اسناد، مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی (فروردین ماه 1400)

جهت مشاهده تصاویر اسناد نمایشگاه اینجا را کلیک کنید