ایالات متحده و هند در یک دهه گذشته ساختاری را برای یک رابطه استراتژیک با پیامدهای جهانی ایجاد نموده اند که پیوسته در حال تکامل است. لذا با توجه به اجماع حزبی هم در هند و هم در آمریکا برای تکامل مشارکت جامع استراتژیک جهانی هند و ایالات متحده برای قرن بیستم به ویژه با توجه به ظهور ژئوپلتیک جدید در صحنه آسیا پاسیفیک، می‌توان انتظار داشت که هر دولتی در آمریکا، نگاه واقع گرایانه به آسیا را با رویکردهای متفاوت دنبال کند. اما اگر بایدن نگاه خصمانه کنونی دولت ترامپ نسبت به چین را با یک نگاه صرفا رقابتی تعدیل نماید، محاسبات استراتژیک دهلی پیچیده تر خواهد شد.

انتخابات آمریکا و روی کارآمدن جو بایدن این سئوال بزرگ را پیش روی سیاست گذاران دهلی نو قرار داده است که آیا بایدن استراتژی ایندو پاسفیک ترامپ را ادامه خواهد داد؟ آیا آمریکا به رویکرد خصمانه دولت ترامپ با چین تداوم خواهد بخشید؟ یا این که شاهد تنظیم مجدد روابط دو کشور خواهیم بود؟

تاکنون بررسی مواضع مفسران هندی نشان می دهد که سیاست گذاران در دهلی امیدوارند که با پیروزی بایدن، نه تنها سیاست ایندو پاسفیک ترامپ ادامه یابد؛ بلکه بتوانند در معامله تجاری با آمریکا نیز امتیاز بگیرند. از این رو رهبران سیاسی طیف های مختلف از پیروزی بایدن استقبال کرده اند. نخست وزیر مودی هم در صفحه توییتر خود اعلام نمود که با جو بایدن، رئیس جمهور جدید آمریکا، گفتگوی تلفنی داشته است. وی، طی مطلبی در توئیتر، گفت: "با جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا، تلفنی به منظور عرض تبریک به وی صحبت کردم. ما تعهد پایدار خود را نسبت به مشارکت راهبردی بین هند و آمریکا تکرار و در مورد اولویت ها و نگرانی‌های مشترک خود، همه گیری ویروس کرونا، تغییر آب و هوا و همکاری در منطقه هند-پاسیفیک تبادل نظر کردیم".

 نخست وزیر مودی همچنین در پیام تبریک خود به کاملا هریس گفته است که هندی‌ها از حضور وی در دولت بایدن به عنوان معاون رئیس جمهور، افتخار می‌کنند. اس. جیشنکر، وزیر خارجه هند نیز گفته است که دولت هند به خاطر حمایت قوی هر دو حزب آمریکا از روابط بین دو کشور، با هیچ مشکلی در پیشبرد روابط با آمریکا در طول ریاست جمهوری جو بایدن مواجه نخواهد شد. وی تاکید کرده است: "من مطمئنم که روابط ما با آمریکا بعد از ترامپ نیز ادامه خواهد یافت. ما این کار را با چهار دولت گذشته آمریکا انجام داده ایم". این احساسات نشان دهنده امیدواری دهلی برای تداوم و گسترش روابط استراتژیک با آمریکا در دولت بایدن می‌باشد.

• سیاست هندی پایدار واشنگتن  و اجماع دو حزبی در مورد هند

می‌توان گفت که با ایجاد ساز و کار گفتگوی 2+2 بین وزرای خارجه و دفاع، روابط هند و واشنگتن نهادینه شده است و تقریبا بیشتر کارشناسان معتقدند که هم در هند و هم در آمریکا یک اجماع دو حزبی برای توسعه مشارکت استراتژیک وجود دارد؛ زیرا در حالی که دولت ترامپ در داخل و خارج به منافع بسیاری آسیب رساند؛ اما در مقابل روابط هند و آمریکا در دوران وی رونق بیشتری گرفت و روابط شخصی مودی با ترامپ باعث شد که هند حتی در زمان حاکمیت شعار «اول آمریکا» هم مزایایی کسب کند و در حالی که روابط اقتصادی و تجاری دو کشور به خوبی پیش نرفت، روابط استراتژیک و امنیتی به بالاترین سطح خود رسید و هند به اولویت عمده تفکر امنیتی واشنگتن در صحنه ژئوپلیتیک آسیا پاسیفیک (ایندو پاسیفیک) تبدیل شد، به طوری که در دوران ترامپ دو کشور موفق به امضا دو موافقتنامه بنیادین نظامی از جمله موافقتنامه سازگاری و همکاری امنیتی (COMCASA) و موافقتنامه همکاری و تبادل اساسی (BECA) شدند. اینها از جمله موافقت نامه‌هایی است که آمریکا با کشورهای متحد خود به امضا می رساند و نتیجه افزایش اعتماد سیاسی بین دو کشور می‌باشد. همچنین در دولت ترامپ، چشم انداز مشترک برای منطقه «ایندو پاسیفیک» ترسیم شد. بر این اساس، اصطلاح جدیدی در قاموس ژئوپلتیک توسط رکس تیلرسون وزیر خارجه وقت آمریکا در سال 2017 در قالب استراتژی جدید آمریکا برای منطقه اقیانوس هند و اقیانوس آرام معرفی گردید. تفاوت استراتژی «ایندو پاسیفیک» ترامپ با دکترین «آسیا محوری» اوباما این است که دولت ترامپ در این رویکرد، برای مهار ظهور چین به هند نقش محوری داده است. احیای ساز و کار گفتگوی امنیتی چهار جانبه موسوم به کواد با حضور آمریکا، هند، ژاپن و استرالیا از دیگر دستاوردهای هند در زمان دولت ترامپ می‌باشد. دولت ترامپ همچنین اجازه صدور تجهیزات نظامی‌با فن آوری بالا به هند را میسر ساخت و در بحران‌های مرزی هند با چین، از مواضع دهلی حمایت نمود.

• فرصت ها و چالش های پیش رو

با وجود سیاست هندی پایدار واشنگتن، انتخاب بایدن ضمن ایجاد بسیاری از فرصت های همکاری به ویژه در رابطه با مسائل جهانی و سیاست احتمالی رفع تحریم ها علیه ایران، برخی عدم قطعیت ها برای دهلی به ویژه در ربطه با استراتژی «ایندو پاسیفیک» و سیاست چینی واشنگتن ایجاد نموده است. در این میان، چهار موضوع برای هند اهمیت اساسی دارد.

1- تداوم استراتژی ایندو پاسیفیک و سیاست چینی دولت ترامپ:

محوریت هند در استراتژی «ایندو پاسیفیک» ترامپ کاملا مطابق با آمال هند به عنوان یک قدرت در حال ظهور برای ایفای نقش در نظم جهانی بوده است. اگر چه بعید می نماید که دولت بایدن رقابت استراتژیک آمریکا با چین را از مسیر فعلی خارج سازد؛ اما حتی تغییرات ظریف هم محاسبات استراتژیک هند را بر هم می ریزد؛ زیرا از ماه آوریل 2020 در پی بحران مرزی لداخ، دهلی نو رابطه خود با چین را به طور بنیادین تغییر داده است و در محافل استراتژیک دهلی گفته می‌شود اگر همکاری هند با چین در ساز و کار بریکس در چارچوب دکترین استقلال استراتژیک و رویکرد مقابله با نظام تک قطبی بدانیم، گفتگوی امنیتی کواد نشان دهنده مشارکت جامع استراتژیک جهانی هند با ایالات متحده و ائتلاف دموکراسی‌ها در برابر مهار هژمونی چین در ایندو پاسیفیک می‌باشد. همان طور که راجا موهان استراتژیست هندی گفته است: "تحکیم ائتلاف کواد نشان دهنده اراده سیاسی دهلی برای رها شدن از رسوم کهنه و پاسخ گویی به الزامات امنیتی جدید است. دوران پس از کواد، مرحله جدیدی ایجاد می‌کند که در آن برای اولین بار، هند می‌تواند به شکل گیری نهادهای جهانی کمک کند". این دیدگاه‌ها به ما کمک می‌کند تا بفهمیم که تا چه اندازه تداوم سیاست چینی واشنگتن برای دهلی به لحاظ ایجاد فرصت های استراتژیک و اقتصادی اهمیت دارد.

2- آینده توافق تجاری هند با ایالات متحده

همچنین برای هند مهم است که روش بایدن برای حل اختلافات تجاری با شرکا چیست. هند در دولت ترامپ نتوانست به یک توافق تجاری با آمریکا دست یاید و دولت ترامپ دسترسی ممتاز هند به بازار آمریکا تحت عنوان  سیستم ترجیحی عمومی (GSP) را لغو و رژیم روادید کار و مهاجرت را برای متقاضیان هندی سخت تر نمود. هندی‌ها با انتخاب بایدن امیدوارند که این امتیازات برگردد. اما انتظارات هندی‌ها فراتر از این مسائل می‌باشد زیرا این کشور برای توسعه و نوسازی اقتصاد خود به آمریکا نیاز دارد و تمام تلاش های دهلی برای ترویج چشم انداز «ایندو پاسیفیک»، در واقع دریافت کمک بی قید و شرط از آمریکا و متحدین برای حمایت از ظهور هند به عنوان وزنه تعادل در برابر چین می‌باشد. اما مشخص نیست در زمانی که آمریکا بیش از هر زمانی نگاه به داخل دارد و هند هم با سیاست های حمایت گرایانه از تولید در داخل، مانع دسترسی شرکت های خارجی به بازار بزرگ خود می‌شود، دهلی و واشنگتن چگونه می‌توانند به یک توافق تجاری برسند. البته توسعه برخی از همکاری‌ها به خصوص در زمینه فن آوری دیجیتال ها بسیار محتمل است؛ زیرا به دلایل امنیتی و استراتژیک، دو طرف به این نتیجه رسیده اند که یک اکوسیستم دیجیتال رقیب برای مقابله با تسلط چین بر بازار دیجیتال به ویژه در زمینه نسل پنجم شبکه ارتباطات ایجاد کنند.

3- مسانل داخلی هند و چالش های حقوق بشری

سال های حکمرانی ترامپ برای هند به خاطر عدم چالش بر سر مسائل داخلی این کشور، یک فرصت محسوب می‌شد، بدین خاطر که دولت ترامپ به جز دخالت در امور داخلی کشورهای مخالف، چندان به مسائل حقوق بشر در دیگر کشورها اهمیت نمی داد و دولت هند نیز با استفاده از فرصت، مسائل دیرینه آزار دهنده داخلی چون خودمختاری کشمیر را حل  نمود؛ اقدامی‌که فقط مورد انتقاد برخی نمایندگان دموکرات چون کاملا هریس هندی تبار را در پی داشت. اکنون می‌توان گفت که با انتخاب بایدن، مهم ترین دغدغه و چالش سیاست گذاران هندی رصد تحولات داخلی هند توسط دموکرات ها است. به ویژه در زمانی که وزن جناح چپ حزب دموکرات یعنی ترقی خواهان در صحنه سیاست داخلی آمریکا افزایش یافته است. در این زمینه، کاملا هریس در خصوص اقدام هند در لغو خودمختاری کشمیر در سال 2019 گفته بود: "کشمیری‌ها تنها نیستند و اگر شرایط ایجاب کند، مداخله هم ضروری می‌شود".

با این حال، اگر چه دولت بایدن به لحاظ پیگیری مسائل حقوق بشری در سیاست خارجی متفاوت از دولت ترامپ خواهد بود؛ اما به نظر می رسد با توجه به نیاز آمریکا به هند برای مقابله با چین، همچنان شاهد برتری ملاحظات واقع گرایانه در سیاست خارجی ایالات متحده باشیم؛ ضمن این که کنگره آمریکا شامل طیف بسیاری از گروه‌ها با منافع و علایق متفاوت است و بعید به نظر می رسد که نگرانی‌های حقوق بشری نمایندگان اقلیت ترقی خواه، به سیاست رسمی واشنگتن تبدیل گردد.

4- چشم انداز همکاری‌های هند و آمریکا در مورد مسائل جهانی

سیاست «اول آمریکا»ی دولت ترامپ یک عقب گرد برای همکاری‌های جهانی آمریکا و هند محسوب می‌شود؛ زیرا در دوران اوباما بود که جو بایدن معاون خود را راهی دهلی کرد تا رهبران هند را متقاعد سازد که به معاهده پاریس بپیوندند. هندی‌ها امیدوار بودند که با امضای معاهده پاریس، موفق به دریافت فن آوری‌های نو از آمریکا و کشورهای توسعه یافته شوند. اکنون تعهد بایدن برای مقابله با چالش های جهانی و رویکردی چند جانبه گرایانه می‌تواند زمینه‌های همکاری هند و ایالات متحده را فراهم سازد. با این حال، بسته به خواسته‌های هند این مساله می‌تواند باعث اصطکاک شود. به طور مثال در همین زمینه تغییرات آب و هوایی، اکنون دهلی نو تاکید بیشتری بر مسئولیت تاریخی کشورهای توسعه یافته در زمینه انتشار گازهای گلخانه ای و پدیده گرمایش زمین دارد. همچنین با توجه به رویکرد چند جانبه گرایی بایدن و توجه به متحدان و دوستان، انتظار می رود که هند جایگاه برجسته ای در تلاش های واشنگتن برای تنظیم مجدد سیاست های بهداشت جهانی، همچنین ایجاد اکوسیستم دیجیتال دموکراسی‌ها و پیشبرد کنوانسیون جهانی مبارزه با تروریسم داشته باشد.      

نتیجه:

واقعیت این است که ایالات متحده و هند در یک دهه گذشته ساختاری را برای یک رابطه استراتژیک با پیامدهای جهانی ایجاد نموده اند که پیوسته در حال تکامل است. لذا با توجه به اجماع حزبی هم در هند و هم در آمریکا برای تکامل مشارکت جامع استراتژیک جهانی هند و ایالات متحده برای قرن بیستم به ویژه با توجه به ظهور ژئوپلتیک جدید در صحنه آسیا پاسیفیک، می‌توان انتظار داشت که هر دولتی در آمریکا، نگاه واقع گرایانه به آسیا را با رویکردهای متفاوت دنبال کند. اما همان طور که براهما چیلانی استراتژیست برجسته هندی گفته است، این نگرانی وجود دارد که تنظیم مجدد روابط آمریکا و چین در دولت بایدن، دهلی را از اتحاد رسمی‌با واشنگتن دور سازد. وی در مقاله اخیر خود در مجله فارین افرز آورده است: "رویکرد نرم تر ایالات متحده در قبال چین می‌تواند ورود هند به ساختار امنیتی تحت کنترل ایالات متحده را کند نماید و باعث بازگشت دهلی به سیاست عدم تعهد و استقلال استراتژیک گردد". بنا بر این اگر بایدن نگاه خصمانه کنونی دولت ترامپ نسبت به چین را با یک نگاه صرفا رقابتی تعدیل نماید، محاسبات استراتژیک دهلی پیچیده تر خواهد شد. شاید هم به دلیل همین عدم اطمینان نسبت به سیاست های آتی واشنگتن بود که در جریان گفتگوی 2+2 وزرای خارجه و دفاع هند و ایالات متحده، وزرای هندی بر خلاف لفاظی‌های پومپئو و اسپر علیه چین، به هیچ وجه نامی از چین به میان نیاوردند.

در مورد دخالت احتمالی دولت بایدن در مسائل داخلی هند نیز انتظار می رود که دولت بایدن همچون اوباما، نگرانی‌های حقوق بشری خود را به طور خصوصی به مقامات دهلی متذکر شود و انتقادات عمومی از هند را تعدیل نماید. با این حال اعتراضات گاه و بی گاه طیف نمایندگان ترقی خواه حزب دموکرات در مجلس نمایندگان و سنا، می‌تواند برای هند هزینه دیپلماتیک و سیاسی ایجاد نماید.

مسعود همیانی، کارشناس سفارت جمهوری اسلامی ایران در دهلی

 (مسئولیت محتوای مطالب  برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)