در روابط بین‌الملل، توانمندی‌های فضایی به عنوان یک عامل مهم در افزایش قدرت ملی به شمار می‌روند. در میان این توانمندی‌ها، استارلینک – منظومه اینترنت ماهواره‌ای شرکت اسپیس‌ایکس امریکا – به حدی از پیشرفت رسیده است که فراتر از کاربردهای تجاری‌اش عمل می‌کند. این شبکه ماهواره‌ای، به خصوص شرکت مادر آن یعنی اسپیس ایکس به یک دارایی استراتژیک تبدیل شده که برتری فناوری آمریکا را تقویت می‌کند و پویایی‌های جنگ‌های متعارف و نفوذ ژئوپلیتیکی را بازتعریف می‌کند.
سامانه استارلینک شامل هزاران ماهواره کوچک است که در مدار پایین زمین (LEO) فعالیت می‌کنند و به صورت هماهنگ اینترنت پرسرعت را در سراسر جهان ارائه می‌دهند. برخلاف خدمات اینترنت ماهواره‌ای سنتی که به تعداد کمتری ماهواره در مدارهای بالاتر وابسته‌اند، منظومه استارلینک با مدار پایین، تأخیر ارتباطی بسیار کمتری دارد. بنابراین مزایای فنی استارلینک شامل سرعت زیاد، تاخیر کم، پوشش گسترده و سادگی است.
لازم به ذکر است در ابتدا، اتکای این سیستم به پایگاه‌های زمینی بیشتر بود ولی استارلینک با توسعه سیستم تبادل داده لیزری بین ماهواره‌ها در آسمان، اتکای سیستم را در مناطقی که ایستگاه زمینی نزدیک وجود ندارد رفع نموده است. همچنین پیش بینی می‌شود در آینده امکان استفاده از آن برای گوشی‌های موبایل فراهم شود. مشخص است این ویژگی‌های فنی، در عملیات نظامی و نفوذ سیاسی کاربرد دارد.
در این نوشتار اهمیت استراتژیک استارلینک را از حیث ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی‌برای ایالات متحده بررسی می‌کنیم.
بُعد اقتصادی و اهمیت استراتژیک
اثرات اقتصادی استارلینک، اهمیت استراتژیک آن را برجسته می‌کند. پیش‌بینی‌های مالی نشان می‌دهند که این سامانه تا سال 2025 حدود 11.8 میلیارد دلار درآمد تولید خواهد کرد. این درآمد از بخش‌های متنوعی شامل 7.5 میلیارد دلار از خدمات مصرف‌کنندگان، 1.3 میلیارد دلار از فروش تجهیزات، و 3 میلیارد دلار از قراردادهای دولتی آمریکا حاصل می‌شود. این ارقام نه تنها موفقیت تجاری را نشان می‌دهند بلکه بر ادغام فزاینده توانمندی‌های فضایی خصوصی در زیرساخت امنیت ملی ایالات متحده تأکید دارند.
بعد سیاسی: قدرت نرم و استفاده به عنوان ابزار سیاسی
در ساده ترین شکل ممکن، استارلینک با پوشش سراسری در کره زمین به خصوص در مناطق دور افتاده مانند جزایر اقیانوس آرام و مناطق دریای جنوبی چین، وابستگی این مناطق را به ایالات متحده بیشتر کرده و قدرت نرم آمریکا را افزایش می دهد. خاصه آنکه وسایل در حال حرکت مانند کشتی‌ها و هواپیماها قابلیت اتصال به آن را دارند. اما این شکل ساده ماجراست.
در زمینه سیاسی، استارلینک ابزاری مؤثر برای دور زدن کنترل اینترنتی در دولت‌های مخالف امریکا است. توانایی این سامانه در ارائه دسترسی به اینترنت بدون نیاز به زیرساخت‌های زمینی، می‌تواند سیاستگذاری دولت ها بر پهنای باند و اینترنت را مختل کند و حاکمیت ها را دور بزند. این ویژگی مشخصا به عنوان یک ابزار برای سیاست های براندازانه یا اعمال فشار سیاسی بر دولت های رقیب می‌تواند استفاده شود. همچنین برای نیروهای اطلاعاتی خاص در خاک کشورهای متخاصم با امریکا امکان تبادل اطلاعات را به راحتی میسر می‌کند. علی رغم اینکه این کشورها می‌توانند قوانینی برای ممنوعیت استفاده از استارلینک در سرزمین خود وضع کنند اما در موقع منازعات سیاسی و امنیتی طبیعتا ایالات متحده به این مسائل پایبند نیست.
کلان داده‌ها:
کلان داده‌ها روی دیگر سکه وابستگی کشورها به استارلینک است، ایالات متحده بوسیله استارلینک به حجم زیادی از انواع کلان داده دسترسی دارد که به راحتی می‌تواند از آن استفاده‌های تحلیلی و آماری کند مانند تشخیص علایق و ترجیحات کاربران، استفاده از دیتاهای دستگاه‌های جانبی متصل به اینترنت یا همان اینترنت اشیا (IOT) ، رمزیابی پیامهای ارسالی کاربران در صورت امکان و بسیاری از امکانات دیگر.
استارلینک و قابلیت های نظامی:
ویژگی‌های فنی اینترنت استارلینک، بخصوص ارتباطات پرسرعت همراه با تاخیر کم آن را به گزینه مهمی‌برای کاربرد نظامی تبدیل کرده است. تاخیر کم باعث می‌شود که مناسب استفاده در سیستم های بلادرنگ (realtime) باشد که در صنایع نظامی کاربرد زیادی دارد . سیستم های بلادرنگ مانند پهپادها نیازمند پردازش سریع اطلاعات سنسورها و تصمیم گیری سریع و بلادرنگ می‌باشد. سادگی استفاده و پوشش گسترده جغرافیایی مزیت دیگر استارلینک است و ترکیب آن با دیگر فناوری‌های نظامی اثر فزاینده دارد.
افزایش چشمگیر بودجه پنتاگون برای خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین، از 900 میلیون دلار به 13 میلیارد دلار، نشان‌دهنده تغییر بنیادی در استراتژی ارتباطات نظامی است. این سرمایه‌گذاری با قرارداد 537 میلیون دلاری که برای ارائه خدمات به ارتش اوکراین تا سال 2027 منعقد شد، تعهد دولت آمریکا به ادغام قابلیت‌های فضایی تجاری در ساختار دفاعی خود را نشان می‌دهد.
میدان آزمایش اوکراین
جنگ اوکراین به‌عنوان میدان آزمایش برای کاربرد نظامی استارلینک عمل کرده است. این سامانه در عرض چند روز پس از شروع جنگ مستقر شد و به بخشی جدایی‌ناپذیر از سیستم نظامی اوکراین تبدیل شد. این سامانه ارتباطات مرکز فرماندهی را حفظ کرده و هماهنگی آتش توپخانه و کنترل پهپادها را تسهیل کرده است. قرارداد اخیر پنتاگون برای ارتقای 2500 ترمینال موجود استارلینک به نسخه امن‌تر استارشیلد در اوکراین، تکامل این سامانه از یک زیرساخت ارتباطی اضطراری به یک دارایی نظامی حیاتی را نشان می‌دهد.
پروژه استارشیلد و ارتقای قابلیت‌های نظامی استارلینک
توسعه استارشیلد یک تحول مهم در توانمندی‌های نظامی مبتنی بر فضا است. گزارش وال استریت ژورنال از قرارداد محرمانه 1.8 میلیارد دلاری پنتاگون با اسپیس‌اکس برای خدمات استارشیلد، که از سپتامبر 2023 تا سپتامبر 2024 اجرا می‌شود، وابستگی روزافزون ارتش به فناوری فضایی تجاری را نشان می‌دهد.
استارشیلد نسخه نظامی ماهواره‌های استارلینک است که کاربرد نظامی و دولتی دارد و به صورت بخش جدا در اسپیس ایکس تاسیس شده است. در این حالت ماهواره‌های استارلینک می‌توانند دارای افزونه‌های اضافی باشند مانند حسگرهای مادون قرمز برای شناسایی موشک های‌هایپرسونیک یا قابلیت های تصویر برداری و پردازش تصویر و همچنین می‌توان سنسورهای هواشناسی و ... را به آن افزود. این سیستم ها می‌توانند مشخصا با دیگر سیستم ها و فناوری‌های نظامی ارتباط برقرار کنند. تا انتهای سال 2024 حدود 98 ماهواره استارشیلد توسط اسپیس ایکس در مدار قرار گرفته است. شاید بتوان گفت قسمتی از ایده‌های اصلی پشت این فناوری مربوط به پروژه جنگ ستارگان دولت ریگان بوده است که در آن زمان امکان پیاده سازی نداشت اما امروز به شکلی متفاوت امکان پذیر به نظر می رسد.
مشکلات استارلینک:
استارلینک یکسری محدودیت های تکنولوژیک نیز دارد به عنوان مثال دولت ها، توانایی بالقوه شناسایی ترمینال های کاربران آن را دارند. یا استفاده از استارلینک در بسیاری از کشورها مانند روسیه و چین ممنوع شده است. در فرانسه استارلینک مشکل اختلال رادیویی دارد. البته این موارد مربوط به زمان صلح است و طبیعتا در هنگام تشدید منازعات، دولت آمریکا نیازی به تبعیت از قوانین کشورهای رقیب نمی‌بیند. همچنین توانمندی‌های استارشیلد محدودیت هایی دارد مانند دقت کم دوربین‌ها و برخی موارد دیگر. استارلینک همچنین چالشهای زیست محیطی زیادی برای کره زمین دارد که مورد انتقاد بسیاری از نهادها و کشورهاست. حتی برای امنیت دیگر اجسام فضایی ممکن است اختلال ایجاد نماید. گسترش سیستم های رقیب در دیگر کشورها نیز چالشی دیگر برای این سیستم است. هند و انگلستان برنامه‌هایی مشابه را در دست اجرا دارند. با این حال این مسایل از اهمیت استراتژیک استارلینک و استارشیلد نمی‌کاهد.
آینده‌ای پرچالش و استراتژیک
واضح است که ارزش استراتژیک استارلینک، آن را به خطری بالقوه برای رقبای واشنگتن تبدیل کرده است. تا جایی که ارتش چین علناً به توسعه قابلیت‌هایی برای ردیابی و احتمالاً غیرفعال‌کردن ماهواره‌های استارلینک اشاره کرده است. این موضوع اسپیس ایکس را به توسعه قابلیت‌های دفاعی شبکه، از جمله ویژگی‌های ضد اختلال و توانایی جایگزینی سریع ماهواره‌های آسیب‌دیده وادار می‌کند.
در آینده جایگاه استارلینک احتمالاً رشد خواهد کرد. گسترش مداوم این سامانه، همراه با توسعه استارشیلد و سایر کاربردهای آن، نشان می‌دهد که منظومه‌های اینترنت ماهواره‌ای نقش حیاتی در عملیات نظامی و کارزارهای نفوذ ژئوپلیتیکی ابرقدرت ها خواهند داشت.
در حالی که نظام بین‌الملل با تغییرات سریع فناوری در حال تحول است، استارلینک چیزی بیش از یک شبکه ماهواره‌ای تجاری است. این سامانه ترکیب نوآوری فناورانه، توانمندی نظامی و نفوذ استراتژیک است و به نظر می رسد در آینده یک ابزار مهم برای ایالات متحده در نظام جهانی باشد.
الهه سادات موسوی نژاد،کارشناس مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)