روزهای دوازدهم و سیزدهم آذر ماه 1403، کشورمان میزبان حدود ۱۰ نفر از وزرای امور خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو، به همراه سفرا و دیپلمات‌ها، و ده‌ها نفر از مقامات ارشد، مدیران و کارشناسان اقتصادی این سازمان مذکور و کشورهای عضو و برخی از سازمان‌های بین المللی و منطقه‌ای خواهد بود. این اجلاس، بیست و هشتمین اجلاس وزاری خارجه اکو است و در حالی برگزار می‌شود که جمهوری اسلامی ایران، ریاست دوره‌ای این سازمان منطقه‌ای را در سال ۲۰۲۴ میلادی برعهده دارد. به ابتکار وزیر محترم خارجه کشورمان، قرار است این اجلاس مهم، در شهر مشهد مقدس برگزار شود.

 گذشته از ابعاد مختلف اهمیت اجلاس فوق برای جمهوری اسلامی ایران از نگاه بین المللی، منطقه‌ای، تخصصی و کارکردی، به خصوص در شرایط خاص منطقه و بحران‌های موجود در خاورمیانه و جایگاه خاص کشورمان در ابعاد جغرافیایی و سیاسی این بحران‌ها که با پیروزی حزب الله در نبرد با رژیم صهیونیستی از طریق درخواست آتش‌بس از سوی این رژیم، بار دیگر نقش آفرینی دیپلماسی موفق، فعال، مسئولیت‌پذیر و مبتکرانه جمهوری اسلامی ایران را در صحنه بین الملل، مورد ارزیابی و تحلیل دیدگاه‌های جهانی قرار داده است، برگزاری همزمان اجلاس وزرای خارجه اکو در ایران، جایگاه و نقش حرفه‌ای سکانداری دستگاه دیپلماسی کشور را در عرصه و میدان گسترده سیاست خارجی و امواج پر تلاطم تحولات و رویدادهای مختلف جهانی نشان می دهد. همچنین توانایی همزمان جمهوری اسلامی ایران را در مدیریت هوشمندانه بحران‌های سیاسی و بین المللی و توام با آن، مدیریت عالی دیپلماسی اقتصادی چندجانبه منطقه‌ای در حوزه آسیای جنوبی– مرکزی و قفقاز، و حسن استفاده از فرصت‌های موجود و در پیش روی، به تصویر می‌کشد.

از سوی دیگر همزمانی ریاست دوره‌ای جمهوری اسلامی ایران در سازمان اکو طی سال جاری میلادی و برگزاری اجلاس وزرای خارجه این سازمان در ایران، به ویژه انتخاب هدفمند شهر مشهد مقدس برای این نشست، چند نکته حائز اهمیت را به ذهن متبادر و آشکار می‌سازد که ضروریست با اغتنام از فرصت ایجاد شده، حسن استفاده و بهره برداری مقتضی از چنین فرصتی در جهت تامین منافع اقتصادی کشورمان که همسو و در راستای سیاست‌ها و اهداف سازمانی اکو و اعضای آن است، بعمل آید:

- با توجه به عنوان و کارکرد ذاتی سازمان اکو که سازمانی منطقه‌ای است و قطعا بدنبال اتخاذ و اجرای سیاست‌های همکاری و توسعه‌ای در منطقه، به خصوص بخش‌های اقتصادی- فرهنگی و شاخه‌های وابسته به آن از جمله ترانزیت-تجارت- انرژی- علوم و فناوری-آب و هوا و غیره می‌باشد و با عنایت به اینکه تمامی‌کشورهای این سازمان در همجواری و حریم منطقه‌ای استان‌های شمالی و شرقی کشورمان قرار دارند، برگزاری این اجلاس در مشهد، جایگاه و اهمیت همکاری‌های استانی و تقویت دیپلماسی با همسایگان را بیش از پیش برای کشورهای عضو برجسته نموده و فرصتی مغتنم خواهد بود تا جمهوری اسلامی ایران، پیشنهادات، ملاحظات و درخواست‌های اقتصادی خود، به خصوص توسعه و تقویت حوزه ترانزیت از طریق فعال نمودن بیش از پیش نقاط مرزی مشترک و نزدیک خود با این کشورها را، به وزرای شرکت کننده در این اجلاس ارایه دهد.

- ظرفیت‌های تجاری، تولیدی و صنعتی استان‌های شمالی و شرقی کشور به عنوان استان‌هایی که از ابتدای پیدایش و استقلال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و همچنین ارتباطات مرزی با افغانستان و پاکستان، تعاملات و تجارب گسترده تجاری و بازرگانی با کشورهای مذکور داشته اند، به ویژه برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی اقتصادی در این جمهوری‌ها، تبادل هیات‌های بازاریابی، تجارت و بازرگانی گسترده، اهمیت تقویت ارتباطات تجارت مرزی را بار دیگر، ولی با رویکرد جدید و در قالب طرح دیپلماسی استانی، نزد کشورهای عضو اکو یادآوری نموده تا با توجه به جایگاه و نقش استراتژیک و توسعه بخش این نوع دیپلماسی در میان کشورهای عضو که کارکرد قابل توجهی را در رونق تجاری میان کشورهای عضو اکو داشته و دارد، از ظرفیت‌های هریک از استان‌های این کشورها، چه در قالب همکاری‌های سازمانی و چه همکاری‌های دو جانبه، استفاده و بهره بیشتری برده شود.

- خاستگاه و جایگاه فرهنگی، تمدنی، میراثی، علمی و گردشگری استان‌های شمالی همجوار با حوزه اکو و ظرفیت‌های منحصر به فرد کشورمان در این بخش، به ویژه وجود مضجع شریف حضرت امام رضا (ع) که مورد احترام و زیارت تمامی اعضای اکو، از مردم آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان در شمال و شرق، تا ترکیه و آذربایجان در غرب است، و همچنین مفاخر فرهنگی مشترک همچون فردوسی، خیام، عطار، رودکی، کمال خجندی، کمال الملک، و غیره، و وجود میراث فرهنگی مشترک مانند معماری‌های تاریخی-اسلامی- هنرهای آئینی و سنتی، مشترکات زبانی (فارسی، ترکی، اردو، ترکمنی) استان‌های شمالی و شرقی کشورمان با کشورهای مذکور که زمینه‌های مشترک تاثیرگذار در توسعه روابط فرهنگی میان کشورهای عضو هستند، علاوه بر آن ظرفیت های منحصر به فرد گردشگری سلامت و اکوتوریستی که امتیاز خاصی را برای استان‌های شمالی و شرقی کشور در توسعه همکاری‌های استانی با این کشورها فراهم نموده است، ایجاب می نماید تا از فرصت اجلاس مذکور، نسبت به تبیین بیش از پیش آثار و زمینه‌های مثبت همکاری استانی با رویکرد فرهنگی و علمی‌کشور برای اعضای اکو، اقدام شود.

- در کنار ظرفیت‌های ذکر شده، همجواری و نزدیکی استان پهناور خراسان رضوی که محل برگزاری اجلاس است و دیگر استان‌های شمالی و شرقی کشورمان، متاثر از شرایط آب و هوایی و تغییرات اقلیمی منطقه‌ای آسیای مرکزی در شمال، افغانستان و پاکستان در شرق، و به تبع آن، معضلات مشترک این مناطق در حوزه مشکلات محیط زیستی ناشی از تغییرات جوی از جمله کمبود آب، کاهش نزولات جوی، طوفان‌های شن و ریزگردها، ضرورت همکاری‌های جدید و تنگاتنگ و اجتناب ناپذیر علمی- تحقیقاتی و دانشگاهی این کشورها و استان‌های مرزی کشورمان را در حوزه محیط زیست، مهندسی آب و صنعت برق و کشاورزی در قالب پروژه‌های مشترک مطالعاتی و دیگر زمینه‌های همکاری‌های متقابل، اجتناب ناپذیر می‌نماید تا با استفاده از فرصت برگزاری اجلاس وزرای خارجه اکو در مشهد، پیشنهادهای خاص از سوی کشورمان به مهمانان اجلاس پیرامون همکاری‌های فوق و ارتباطات تعریف شده و سیستمیک میان مراکز علمی و تحقیقاتی مربوطه، با مدیریت و مرکزیت کشورمان ارایه گردد.

- پیشنهادات چهارگانه فوق می‌تواند در چارچوب طرحی مشخص تحت عنوان فعال سازی «دیپلماسی استانی» میان کشورهای اکو، از سوی کشورمان ارایه شود، طرحی که در چارچوب برنامه کاری وزیر محترم امورخارجه کشورمان در مجلس شورای اسلامی، تحت عنوان دیپلماسی مرزی و تقویت همکاری استان، به خصوص استان‌های مرزی با همسایگان، مطرح شده است.

از آنجایی که رسالت و اهداف نشست‌های دوره ای مقامات عالی سازمان همکاری اقتصادی اکو در سطح سران و وزرای خارجه، همانند سایر ترتیبات مشابه اقتصادی بین المللی، ارزیابی، بازیابی، توسعه و تقویت همکاری‌های جاری سازمان از یک‌سو و برنامه ریزی و طراحی استراتژی‌های جدید همکاری در قالب ارائه و بررسی پیشنهادات و ابتکارات جدید اعضا برای توسعه، پویایی و تنوع ارتباطات و همکاری‌های بین سازمانی در سطح کشورهای منطقه عضو اکو است و با عنایت به اینکه براساس عرف جاری، کشور میزبان بنا به جایگاه میزبانی، طبق معمول می‌تواند ارایه دهنده پیشنهادات خاص و جدید همکاری به منظور تامین نیازمندی‌های استراتژیک داخلی برای خود، و همچنین انتفاع جمعی و گروهی ناشی از آن برای اعضای سازمان ‌باشد، ایران خواهد توانست با طرح پیشنهادات مذکور در اجلاس وزرای خارجه این سازمان، به نحو مقتضی از فرصت این نشست استفاده و از امتیاز این میزبانی بهره برداری کند.

غلامعباس ارباب خالص، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)