بیش از سی ماه از بحران اوکراین می‌گذرد و هر روز بر میزان خسارات مادی و انسانی طرفین افزوده شده و چشم انداز روشنی برای توقف درگیری‌ها و حرکت به سمت صلح پیش رو نمی‌باشد و بسیاری از کشورهای جهان به ویژه ترکیه و چین در این مدت تلاش داشته اند نوعی روابط متوازن با فراز و فرود محدود با مسکو و کی اف داشته باشند . بر اساس گزارش وزارت دفاع در کی یف، نیروهای اوکراینی بیش از 900 خودروی جنگی زرهی روسی را در ماه‌های اخیر منهدم کرده که بالاترین تعداد از زمان آغاز جنگ است. به طور متوسط، روس ها روزانه 30 خودروی زرهی را از دست داده اند، در حالی که اوکراینی‌ها همچنان به مواضع خط مقدم طرف مقابل خود در خارکف یا لوهانسک حمله می‌کنند. در مجموع، از آغاز جنگ، اوکراینی‌ها می‌گویند که بیش از 9000 تانک روسی و بیش از 18000 خودروی زرهی جنگی و همچنین بیش از 20000 سامانه توپخانه را منهدم کرده اند. همچنین روس ها نیز در این اواخر چند روستای استراتژیک در شرق اوکراین را تصرف نموده و خسارات زیادی نیز به تاسیسات نظامی و انرژی این کشور وارد کرده اند و طرف اوکراینی نیز هزاران خورو زرهی ، توپ و تانک از دست داده است.

اخیرا سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه از رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به دلیل ارائه تجهیزات نظامی‌به اوکراین برای استفاده در جنگ با روسیه انتقاد کرد، زیرا رهبر ترکیه تمایل خود را برای میانجیگری در مناقشه نشان داده است و اگرچه ترکیه یکی از اعضای ناتو است، اردوغان هدف خود را حفظ روابط مثبت با روسیه و اوکراین می داند. البته لاوروف قدردانی خود را از دولت ترکیه برای تسهیل حل و فصل بحران اوکراین به ویژه به مذاکرات بین کی یف و مسکو در استانبول در مارس 2022 ا ابراز کرده و همچنین افزوده است با توجه به اظهارات رهبر ترکیه در مورد تمایل وی برای میانجیگری در مناقشه بین اوکراین و روسیه، این تنها می‌تواند باعث شگفتی شود.

واقعیت این است که اردوغان همواره و علناً از حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین حمایت کرده است و دولت او از آغاز تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین کمک قابل توجهی کرده است. آنکارا همچنین مدتهاست که به دنبال ایفای نقش رهبری در مذاکرات صلح بین کی اف و مسکو بوده است. در همین حال، ترکیه جریان نفت روسیه به اتحادیه اروپا را از زمان تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین تسهیل کرده است و به کرملین اجازه می دهد تا تحریم های این اتحادیه را دور بزند. در سال 2023، آنکارا با واردات حدود 42.2 میلیارد یورو نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ از این کشور به بزرگترین خریدار سوخت های فسیلی روسیه تبدیل شد که افزایش پنج برابری نسبت به دهه گذشته را نشان می دهد. البته ترکیه پس از هشدار واشنگتن بی سر و صدا صادرات محصولات نظامی آمریکا به روسیه را مسدود کرده است. به هر حال این که مبادلات روسیه و ترکیه از 16 میلیارد دلار 2020 به بیش از 60 میلیارد دلار رسیده است حکایت های نهفته زیادی دارد جالب این هم زمان ترکیه به اوکراین پهباد بیرقدار داده و فروش غلات این کشور را تسهیل می نماید.

چین نیز یک کشور بسیار مهم در معادلات اوکراین می‌باشد که روابط نزدیکی با هر دو طرف دارد حجم مبادلات مسکو و پکن به بیش از 250 میلیارد دلار رسیده که 30% تجارت خارجی روسیه محسوب می‌شود که بخش عمده ای از این حجم وارادات سوخت با قیمت مزیتی برای شرکت های چینی می‌باشد. البته اوکراین و اروپا در کنار امریکا بارها نگرانی خود را از همکاری نزدیک روسیه و چین اعلام نموده اند. جوزپ بورل، رئیس دیپلماسی اروپا، می‌گوید که حمایت مادی و دیپلماتیک چین از روسیه در بحبوحه تهاجم این کشور به اوکراین، یک تهدید مستقیم برای امنیت اروپا است. وی در مصاحبه اخیر با خبرگزاری ژاپنی کیودو گفته است صادرات رو به رشد چین از مقادیر زیادی کالا و اقلام با کاربرد دوگانه به طور قابل توجهی به ساخت پایگاه صنعتی نظامی روسیه کمک می‌کند. جوزپ بورل همچنین به حمایت کره شمالی از جنگ روسیه علیه اوکراین انتقاد نموده و می‌گوید این نشان می دهد که امنیت اروپا تا چه حد با امنیت اقیانوس هند و اقیانوس آرام مرتبط است. این دیپلمات اروپایی با توصیف روابط اتحادیه اروپا و ژاپن به عنوان شریک های استراتژیک بسیار نزدیک افزوده است که آنها باید راه کارهایی دفاعی برای پاسخ های مناسب جهت ارتقای ثبات در همه مناطق و نقاط حساس و همکاری نزدیک در مجامع چندجانبه پیدا کنند. البته  اتحادیه اروپا و ژاپن، اعضای گروه هفت، تحریم‌های اقتصادی از جمله مسدود کردن دارایی‌های روسیه را به دلیل جنگ این کشور با اوکراین اعمال کرده‌اند ولی چین به این تلاش ها نپیوست و هم چنان نفت خام، گاز طبیعی مایع و سایر کالاها را از روسیه وارد کرد.

در مجموع بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ترکیه ، چین ، دول حوزه خلیج فارس و هند و غیره از بازار مکاره بحران اوکراین به نفع منافع اقتصادی و سیاسی خود بهره برداری نموده اند و از این طریق میلیاردها دلار در فروش انرژی ، غلات و تامین کالاهای مورد نیاز طرفین منازعه بدست آورده اند این در حالی است که برخی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران تحت لوای اتهامات بی اساس محور یورآتلانتیک متحمل هزینه‌های زیاد سیاسی و مادی شده است که در این زمینه  چاره جویی اساسی برای توقف روند نزولی و خطرناک روابط ایران و قاره سبز ضروری می‌باشد.

علی بمان اقبالی زارچ، رئیس گروه مطالعات اورآسیا

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)