در حالی که نفوذ کشور های مثل فرانسه و بقیه اتحادیه اروپا در قاره آفریقا در حال کاهش است؛ چین بیش از هر زمانی در عرصه روابط بین الملل آفریقا، جولان می دهد. مقامات و هیآت های بیش از 50 کشور از سراسر قاره آفریقا  سفر به پکن برای شرکت در اجلاس چین و آفریقا، از تاریخ 14 شهریور (چهارم  سپتامبر) تا 16 شهریور 1403 (ششم سپتامبر) را در اولویت قرار دادند. ده‌ها رهبر آفریقایی و رئیس اتحادیه آفریقا و همچنین آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در مجمع همکاری چین و آفریقا گرد هم آمدند. به گزارش سی ان ان این اولین گردهمایی همچنین با شرکت باسیرو دیومای فایه، رئیس جمهور 44 ساله و جوان دولت جدید سنگال بود که در کنار کهنه‌ کارانی چون دنیس ساسو نگوسو مرد قدرتمند کنگو و سایر رهبران پر نفوذ آفریقایی انجام شد. برای آنها چین اکنون به عنوان یک شریک قابل اعتماد به‌نظر می‌رسد که آماده است هم با کشوری چون روسیه و هم با کشورهای اروپایی و ایالات متحده همکاری کند. رهبرانی از جمله سیریل رامافوزا از آفریقای جنوبی، ویلیام روتو از کنیا و بولا تینوبو از نیجریه در پایتخت چین گرد هم آمدند تا در مجمع سه روزه ای که پکن از آن به عنوان بزرگترین گردهمایی دیپلماتیک خود در سال های اخیر یاد کرده است، شرکت کنند. نیویورک تایمز طی مقاله ای اعلام داشت که پکن به جد به دنبال تقویت روابط خود با آفریقا است. این تقویت در جهت منافع اقتصادی و با توجه به نیاز پکن به مواد خام طبیعی، در ازای حمایت های توسعه، به ویژه ساخت زیرساخت های سنگین در آفریقا است. شی جین پینگ، رئیس جمهور چین پیشنهاد کرد که باید روابط دوجانبه با همه کشورهای آفریقایی که روابط دیپلماتیک با چین دارند به سطح "استراتژیک" ارتقا یابد. رهبر چین اذعان داشت که چین از بهترین روابط خود در تاریخ با کشورهای آفریقایی برخوردار است و علاوه بر کمک نظامی، 50 میلیارد دلار حمایت مالی برای این قاره در نظر گرفته است. وی در یک سخنرانی طولانی در جمع نمایندگان بیش از 50 کشور آفریقایی که به دنبال تقویت روابط بودند، گفت:

"چین و آفریقا باید ملت های خود را گرد هم جمع کنند تا به "نیروی قدرتمند" تبدیل شوند و "فصل جدیدی در صلح، رفاه و پیشرفت" بگشایند. این روابط درحوزه‌های کلیدی، مانند زیر ساخت ها، فنآوری اطلاعات، دیجیتال و کشاورزی برای موقعیت پکن به عنوان یک قدرت جهانی در حال رشد مفید خواهد بود. رهبر چین ادامه داد: براساس روابط برد–برد و بدون نگاه استعماری و تبعیض آمیز خدمات متنوعی در حوزه مسیر ریلی، جاده، سدها و بنادر، بهداشت و درمان، صنعت بانکی و دادن وام های بدوه بهره برای توسعه زیر بنایی به کشورهای آفریقایی اعطاء خواهد شد".

اگرچه کشورهای غربی با سابقه استعماری  میدان را در آفریقا از دست رفته می‌بینند و تلاش می‌کنند تا با جنجال های رسانه ای و اتهام زنی مانند تله بدهی اعتبار از دست رفته خود را احیاء نمایند اما ملت های آفریقایی که طعم همکاری‌های برد – برد با کشور چین را در زندگی  خود احساس می‌کنند به این تبلیغات رسانه ای توجهی ندارند.  شی جین پینگ در کنار مقامات آفریقایی که روی صحنه در تالار بزرگ حزب خلق چین در پکن نشسته بودند، گفت: «روابط چین و آفریقا در بهترین حالت خود در تاریخ است» و قول داد روابط دوجانبه چین را با همه کشورهای آفریقایی که با آنها روابط رسمی دارد ارتقا بخشد. شی خطاب به نمایندگانی از بیش از 50 کشور آفریقایی که در پکن برای این مجمع گردهم آمده بودند، گفت: ۲۱۰ میلیارد یوان (۲۹.۶ میلیارد دلار) از منابع مالی از طریق خطوط اعتباری و حداقل ۷۰ میلیارد یوان (۹.۹ میلیارد دلار) سرمایه‌گذاری جدید توسط شرکت‌های چینی پرداخت خواهد شد. همچنین مبالغ کمتری از طریق کمک‌های نظامی و پروژه‌های دیگر ارائه خواهد شد. این کمک‌های مالی به یوان خواهد بود، در تلاشی آشکار برای بین‌المللی کردن بیشتر ارز چین.

رهبر چین همچنین خواستار ایجاد شبکه‌ای از پیوندهای زمینی و دریایی بین چین و آفریقا و توسعه هماهنگ شد. وی گفت: « ما با هم جاده‌ها، راه‌آهن‌ها، مدارس، بیمارستان‌ها، پارک‌های صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی ساخته‌ایم » به گزارش خبرگزاری دولتی شینهوا، شی به رهبران آفریقایی بیان داشت که این پروژه‌ها زندگی و سرنوشت بسیاری از مردم را تغییر داده است. رهبر چین افزود که مردم چین و آفریقا که با هم کار می‌کنند، می‌توانند. «شاهکارهای جدید و حتی بزرگتری به دست آورند» و «مدرنیزاسیون» جنوب جهانی را رهبری کنند. به گزارش شینهوا، پس از مراسم افتتاحیه، نمایندگان بیانیه پکن در مورد ساخت «آینده‌ای مشترک در عصر جدید» و همچنین برنامه اقدام پکن برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۷ را به تصویب رساندند.به گزارش الجزیره،‌ شی به طور جداگانه متعهد شد 280 میلیون دلار دیگر به کشورهای آفریقایی کمک کند که به طور مساوی بین کمک های نظامی و غذایی تقسیم می‌شود. این نشانه‌ای است که پکن می‌خواهد تعهد خود را به این قاره نشان دهد. در حالی که بسیاری از کشور های آفریقایی در پرداخت بدهی‌های قبلی خود به چین با دشواری‌های بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند.

140 میلیون دلار کمک نظامی

تعهد 140 میلیون دلاری کمک نظامی، بزرگترین مبلغی است که چین برای این منظور در اجلاس سه ساله همکاری چین و آفریقا در نظر گرفته است، که نشان دهنده اهمیت روزافزون امنیت در روابط بین پکن و شرکای آن در آفریقا است. در سال 2018، چین اعلام کرد که 100 میلیون دلار برای حمایت از نیروی آماده باش آفریقا و ظرفیت آفریقا برای واکنش فوری به بحران ارائه خواهد کرد. رهبر چین اذعان داشت که کشور چین آماده است تا با کسری انرژی که تلاش‌های آفریقا برای صنعتی شدن را به تأخیر انداخته است، مقابله کند و ۳۰ پروژه انرژی پاک را راه‌اندازی نماید و در زمینه فناوری هسته‌ای همکاری کند.پکن مدت ‌هاست به دنبال این موضوع می‌باشد که روابط اقتصادی گسترده‌اش را با این قاره دوباره تنظیم ‌کند،  در حالی که دیگر قدرت‌های بزرگ تلاش‌های خود را برای تعامل با آفریقا افزایش می‌دهند.چین در بحبوحه اختلافات اقتصادی و دیپلماتیک فزاینده با کشورهای غربی از جمله ایالات متحده به دنبال گسترش نفوذ خود در آفریقا است. این گسترش در حالی صورت می‌گیرد که دومین اقتصاد بزرگ جهان در مواجهه با چالش‌هایی چون بحران طولانی‌مدت املاک و کاهش جمعیت است. کشور چین بزرگ ‌ترین شریک تجاری آفریقا است و تقریباً یک چهارم صادرات این قاره، که عمدتاً شامل مواد معدنی، سوخت و فلزات است، به این ابرقدرت آسیایی ارسال می‌شود. پکن همچنین بزرگ‌ترین وام‌دهنده به این قاره است و بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۱، ۱۹۱ میلیارد دلار به کشورهای آفریقایی تعهد کرده است. در اجلاس سال ۲۰۲۱ چین و آفریقا در داکار، کشور چین حداقل ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در خطوط اعتباری وعده داد. در آستانه این اجلاس سه‌روزه، رهبران آفریقا قراردادهای متعددی را در زمینه همکاری‌های زیرساختی، کشاورزی، معدن و انرژی اعلام کردند. ویلیام روتو، رئیس‌جمهور کنیا، در میان دیگر قراردادها، از برنامه‌های خود برای همکاری در زمینه توسعه راه‌آهن بین نایروبی و مومباسا و یک بزرگراه در غرب این کشور آفریقای شرقی خبر داد.شی در سخنرانی خود به بدهی اشاره نکرد، با وجود اینکه چین بزرگ‌ترین وام‌دهنده دوجانبه بسیاری از کشورهای آفریقایی است. با این حال، برنامه اقدام شامل شرایطی برای تعویق بازپرداخت و ایجاد یک آژانس رتبه‌بندی اعتباری - بانکی آفریقایی بود.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، با حضور در این اجلاس گفت که دسترسی ناکافی کشورهای آفریقایی به بخشودگی بدهی و منابع کمیاب، دست ‌مایه‌ای برای نا آرامی اجتماعی است. او بیان کرد که زمان آن رسیده است که «بی‌عدالتی‌های تاریخی» علیه این قاره را اصلاح کنیم و افزود که «ظالمانه» است که این قاره هیچ کرسی دائمی در شورای امنیت سازمان ملل ندارد. وی همچنین اظهار داشت: «کارنامه قابل توجه توسعه چین، از جمله در ریشه‌کنی فقر، تجربه و تخصص فراوانی را برای قاره آفریقا فراهم آورده است. این رویداد همچنین فرصتی برای چین است تا از تعامل خود در آفریقا دفاع کند. این سازمان به دلیل ارائه منابع مالی بدون شرایط محیطی، مالی یا حقوق بشری، که منجر به پروژه‌های آلوده به فساد، آلودگی یا سوء استفاده از نیروی کار می‌شود، مورد انتقاد قرار گرفته است. کشور چین به عنوان یکی از بزرگترین طلبکاران جهان، علیرغم بار فلج کننده ای که برخی از آنها به دوش می‌کشند، تمایلی به ارائه تخفیف بدهی به اکثر کشورها نداشته است.

این نشست که هر سه سال یک بار برگزار می‌شود، از لحاظ تاریخی بستری برای چین بوده است تا بسته‌های بزرگ و چند میلیارد دلاری کمک مالی و فنی به آفریقا بدهد. به عنوان مثال، ویلیام روتو، رئیس جمهور کنیا، امیدوار است که برای تکمیل خط راه آهن از دره ریفت تا شهر مالابا در مرز غربی کنیا با اوگاندا، بودجه دریافت کند. او همچنین به دنبال سرمایه گذاری بیشتر برای ساخت جاده‌ها و سدها و راه اندازی یک پارک صنعتی برای شرکت های داروسازی است.

چین رویکرد خود را برای کمک های جدید به منطقه تعدیل کرده است. به‌جای پروژه‌های بزرگ راه‌آهن و دیگر زیرساخت‌ها، پکن اکنون بر تعهدات کم‌ هزینه‌تر، مانند آموزش مهارت‌های دیجیتال - کمک مفیدی در قاره‌ای با جمعیت جوان - و پروژه‌های «کوچک و زیبا» تأکید می‌کند. آقای شی می‌گوید چین 60000 نفر را آموزش خواهد داد، تا با رسانه‌ها و ارتش آفریقا همکاری کنند و با آفریقا برای "استفاده صلح آمیز از فناوری هسته ای" همکاری خواهد کرد. دبورا براتیگام، مدیر ابتکار تحقیقات چین - آفریقا در دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته دانشگاه جان‌هاپکینز، گفت: «ما در دوره‌ای از کالیبراسیون مجدد هستیم، جایی که دولت‌های آفریقایی و بانک‌های چینی هر دو نسبت به ریسک‌ها حساس‌تر هستند. طبق داده‌های دانشگاه بوستون، وام دهندگان چینی در سال گذشته 4.61 میلیارد دلار به کشورهای آفریقایی و بانک ها اختصاص دادند که بالاترین میزان از سال 2016 است. اما این هنوز کسری از حدود 30 میلیارد دلاری در سال است که آنها در سال 2016، در اوج تامین مالی چین در آفریقا، متعهد شدند. این تغییر تا حدی ناشی از تغییرات در داخل چین است، جایی که بخش املاک در بحران است و دولت‌های محلی بیش از حد گسترش یافته‌اند و نرخ بهره بالاتر پس از همه‌گیری، که هزینه بدهی را برای کشورهای آفریقایی افزایش می‌دهد. آنگولا و زامبیا اکنون میلیاردها دلار به بانک های دولتی چین بدهکار هستند.

 محمد موحد، کارشناس ارشد دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی

  (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)