در حالی که عرصه بین المللی همچنان درگیر دو بحران بزرگ اوکراین و غزه می‌باشد و حاشیه دریای سیاه به جغرافیای رزمی و تقابل دومین ارتش دنیا و تمامیت محور آتلانتیک تبدیل شده است دیپلماسی و مذاکره مسیر خود را طی نموده و نمایندگان قدرت های بزرگ در عین چالش و منازعه، با وساطت ترکیه در مورد بزرگترین مبادله تاریخی زندانیان پس از فروپاشی کمونیسم به توافق رسیدند. روسیه و غرب  پنجشنبه  گذشته 26  شهروند، از جمله روزنامه نگار آمریکایی، ایوان گرشکویچ، را در مهم ترین توافقنامه تبادل اسرا از زمان پایان جنگ سرد مبادله کردند. مبادله در ترکیه انجام شد. اردوغان ریاست جمهوری ترکیه با بیان اینکه سرویس‌های اطلاعاتی ترکیه بزرگ‌ترین عملیات تبادل زندانیان در چند وقت اخیر را در آنکارا انجام دادند، گفت که طی آن 26 نفر از زندان‌های هفت کشور مختلف از جمله ایالات متحده آمریکا، آلمان، لهستان، اسلوونی، نروژ، روسیه، بلاروس و... حضور داشتند.

جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا شامگاه پنجشنبه تایید کرد که مبادله 26 نفر با روسیه انجام شده است که بزرگترین تبادل زندانیان از زمان پایان جنگ سرد می‌باشد.در میان 16 نفری که به غرب بازگشته‌اند، چهار آمریکایی، پنج آلمانی و هفت زندانی سیاسی روسی حضور دارند.  همچنین می‌توان به ایوان گرشکویچ، گزارشگر وال استریت ژورنال، پل ویلان تفنگدار سابق آمریکایی، ولادیمیر کارا مورزا، فعال مخالف، یک تبعه دوگانه روسی-بریتانیایی و روزنامه‌نگار رادیو آزادی، آلسو کورماشوا، یک شهروند دوگانه آمریکایی-روسی اشاره نمود. از سوی دیگر  می‌توان به هشت زندانی روسی به استثنای دو خردسال، به ویژه قاتل روسی وادیم کراسیکوف، که از سال 2019 به دلیل قتل یک تبعیدی چچنی در برلین در زندان آلمان نگهداری می‌شود، و پابلو روبتسوف، معروف به پابلو گونزالس اشاره کرد که گمان می رود یک مامور اطلاعات نظامی GRU بوده است و به عنوان یک روزنامه نگار اسپانیایی مشغول به کار در لهستان، اوکراین و دیگر کشورهای شوروی سابق فعالیت می‌کرده است. البته این تا به امروز، بزرگترین مبادله زندانیان از زمان جنگ سرد در سال 2010 بود و در مجموع 14 نفر از جمله آنا چپمن و سرگئی اسکریپال، افسر اطلاعات نظامی روسیه که به جرم جاسوسی برای بریتانیا محکوم شد، که بعداً توسط عوامل روسی در سالزبری مسموم شد، در آن حضور داشت.

در شرایط جاری  این مبادله موفقیتی ملموس برای دمکرات ها در رقابت برای تداوم کلیداری کاخ سفید محسوب می‌گردد، لذا رئیس جمهور اسبق ایالات متحده، نامزد فعلی برای انتخاب مجدد به کاخ سفید، دونالد ترامپ، تبادل زندانیان بین روسیه و غرب را که سیا و FSB بر روی آن کار کردند، یک پیروزی برای پوتین دانسته که یک معامله خوب است که روس ها انجام داده اند. هم چنین ترامپ در پیامی در سایت Truth Social در مورد خبر آزادی شهروندان آمریکایی با تمجید از سابقه خود در مبادلات زندانیان واکنش نشان داده و با لفاظی این سوال را مطرح کرد که آیا ایالات متحده به نوعی در ازای آمریکایی‌های آزاد شده از زندان‌های روسیه پول داده است؟ در همین رابطه جک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، این اتهامات را در یک جلسه توجیهی پنجشنبه شب رد کرد و گفت که هیچ پولی داده نشده است و هیچ تحریمی علیه روسیه به عنوان بخشی از این توافق لغو نشده است. پرزیدنت بایدن نیز روز پنجشنبه گفت که گرشکویچ و ویلان به همراه آلسو کورماشوا  زندانی دو تابعیتی روسی-آمریکایی و ولادیمیر کارا مورزا، شهروند روسی-بریتانیایی و دارنده گرین کارت، به عنوان بخشی از بزرگترین مبادله با روسیه از زمان جنگ سرد آزاد شدند. . همچنین پنج زندانی سیاسی آلمانی و هفت زندانی روسی آزاد شدند.

در عین حال دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین به خبرنگاران گفت که تبادل زندانیان توسط  FSB و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) مذاکره شده است وی همچنین جزئیاتی در مورد فرزندان زوج جاسوس روسی آرتیوم دولتسف و آنا دولتسوا که توسط اسلوونی در همان تبادل تاریخی زندانیان آزاد شده بودند، ارائه کرد. پسکوف گفت که آنها تا کنون نمی دانستند که روس هستند. برخی شواهد حکایت از آن داردکه  آنها این جزئیات را از بیوگرافی خودشان فقط در هواپیما، در راه روسیه، یاد گرفتند. زوج Dulţev که هر دو حدودا 40 ساله هستند، در پایان سال 2022 در اسلوونی دستگیر شدند. این دو  به جرم خود اعتراف کردند و از سوی دادگستری اسلوونی به اتهام "جاسوسی و جعل اسناد" به بیش از یک سال و نیم زندان محکوم شدند. این دو جاسوس به قدری پوشش داده شده بودند که حتی به بچه‌ها درباره اصل و نسب خود نگفته بودند لذا وقتی بچه‌ها از هواپیما پیاده شدند، روسی صحبت نمی‌کردند و رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین به آنها سلام  و آنها را به اسپانیایی خطاب کرد.  “buenas noches"   شایان ذکر است که این زوج   در سال 2017 با پاسپورت های آرژانتینی وارد اسلوونی شدند. سخنگوی کرمیلین همچنین گفت: تصمیم پوتین برای دیدار با آنها در باند فرودگاه ادای احترام به مردمی‌بود که به کشور خود خدمت می‌کنند و پس از آزمایش های بسیار سخت و به لطف تلاش بسیاری از مردم، موفق شدند به میهن خود بازگردند.. نکته جالب این که  پسکوف در پاسخ به این سوال که آیا مبادله زندانیان نشانه ای از آمادگی روسیه برای دستیابی به یک توافق سازش در اوکراین است، گفت که شرایط متفاوت است و کار بر روی راه حل دیپلماتیک احتمالی برای آنچه که روسیه "عملیات نظامی ویژه" خود در اوکراین می نامد، با اصولی مختلف ادامه ادامه دارد.

بنظر می رسد باب مذاکرات فراگیر بین طرفین باز شده است و در آینده ما باید شاهد توافقاتی از نوعی متفاوت بین کرملین و کاخ سفید باشیم . در همین راستا  آناتولی آنتونوف سفیر روسیه در واشنگتن روز پنجشنبه در پستی اعلام کرد که مسکو می خواهد پس از آخرین مبادله بزرگ انجام شده دیگر زندانیان روس را در زندان‌های آمریکا آزاد کند. . آنتونوف نوشت: «در زندان‌های ایالات متحده هنوز ده‌ها روس وجود دارند که با امید به وطن خود نگاه می‌کنند و منتظر زمان آزادی خود هستند». او افزود که آنها در نتیجه "شکار" بین المللی روس ها توسط سرویس های مخفی ایالات متحده در پشت میله‌های زندان قرار گرفتند. این دیپلمات روس همچنین نوشت: ما حداکثر تلاش خود را برای ادامه آزادی‌ها و غلبه بر وضعیت نا امیدکننده همه هموطنانی که در چنگال عدالت محلی هستند به کار خواهیم بست. موضوع مهمتر این که آقای ربایکوف معاون وزیر خارجه روسیه در اعلام نظری جدید گفت مذاکره تلفنی خوبی بین بلوسف وزیر دفاع روسیه و همتای آمریکایی اش صورت پذیرفته و از آثار مهم آن جلوگیری از وخامت اوضاع در جنگ اوکراین بوده است.

به هر حال بطور خلاصه باید گفت این مبادله بیشتر به نفع آمریکائی‌ها و به ویژه دموکرات ها بوده و احتمالا" روس ها ما به ازایی در موضوع اوکراین دریافت نموده اند آنچه مهم است نقش موثر دیپلماسی و مذاکره در هر شرایطی است که کارآمدی خود را داشته و یکی از مهم ترین ابزارها برای تامین منافع ملی و حفاظت از حقوق اتباع هر کشور می‌باشد.

علی بمان اقبالی زارچ، رئیس گروه مطالعات اورآسیا

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)