از سال 2020  تاکنون جهان  بتدریج شاهد اثرگذاری سرعت بازی‌های سیاسی – امنیتی – نظامی، تغییر تعریف از منافع ، بکار گیری مدل های جدید در کسب موقعیت و منافع، بازتعریف ساحت ژئوپلیتیک و مدیریت شدت تهدیدات و تشدید تاثیر ابزارهای جدید در محاسبات قدرت بوده است و در این میان تعریف مساله و جدا سازی آن از بحران و مدیریت ریسک های تاکتیکی برای بارور سازی ارزش مهار و تعادل و حصول به نقطه توازن یکی از دغدغه‌های اصلی تصمیم سازان بوده است.

در طی سال 2023 میلادی درگیری‌های ژئوپلیتیکی در  اوکراین و فلسطین به شدت خودنمایی کرد و بازگشت پذیر کردن این درگیری‌ها به نقطه تعادل در شرایط چالش پایدار قرار گرفت. پویایی بحران‌ها و سرباز کردن نقاط گسل این مفروض را بوجود آورده که برای برخی از قدرت ها بهره گیری از پویاسازی چالش ها و ایجاد زنجیره خطر برای رقبا و دشمنان خود معنای نوین بازدارندگی در شرایط جدید است.

مشکل واقع بینی و رویکرد واقع بینانه جدا از دیگر محورهای موثر در شناسایی و مدیریت بحران‌ها کماکان ادامه دارد و با توجه به ترکیب جدید بازی‌ها در نبرد شناختی و روانی ورسانه ای، تاثیرگذاری این عوامل در مدیریت محاسبات حریف مضاعف شده است. در این شرایط بدست آوردن نسبت بحران‌ها با محیط ثبات و تفاهم و ایجاد بلوغ در دیپلماسی، در حالت انتقالی و سینونسی قرار گرفته است. بعنوان مثال واقع گرایی آسیایی با واقع گرایی اروپایی و حتی واقع گرایی آمریکایی در روندها و مدیریت و کنترل تنش ها دارای تفاوت های مشهودی شده است.

در سال 2023 شاهد آن بودیم که فرایند تکامل بحران‌ها در رقابت های بین المللی سوگیری جدیدی از تعریف و تبیین نظم جهانی ایجاد کرده است. بازدارندگی دینامیک و هوشمندانه بجای اینکه در چارچوب دیپلماسی شبکه ای قرار گیرد وارد حوزه فشار ژئوپلیتیک و ضربه‌های متوالی و ایجاد گسست ها شده و عقلانیت جهانی با افول جدی از معنای متعارف، گرفتار خودپنداری و توهم درباره آینده خودساخته شده است. همزمان ارزش گفتگو و تعامل برای یافتن نتایج کلیدی در رویارویی‌های راهبردی صرفا در حوزه منطق پیشدستانه تعریف گردید. در اینجا است که این سوال پدیدار می‌شود که آیا معنا یابی بحران در روابط بین الملل در سال 2024 میلادی متحول خواهد شد؟

در شرایط فعلی میزان حسن نیت در نحوه تعامل و کنترل پیش فرض ها و موازنه سازی ذهن‌ها کیفیت نسبی خود را از دست داده و اصول، ارزش و انسان محوری جای خود را به خودمحوری در الگوی مفاهمه جهانی داده است .

رویکرد جهانی برای حل این وضعیت در سکته سیاسی و ناهمگون است و مدیریت بحران‌ها با حالت مدیریت هراس پاسخ داده می‌شود و بدین ترتیب وضعیت بحران را به بحرانی تر شدن سوق می دهد. هر گونه معنایابی در شرایط فعلی نیازمند مسئله شناسی دقیق و سپس  ورود به موضوع است و فرود سریع به موضوع  برای حل بحران، باعث بکارگیری فرمول های سنتی و ناکارآمد ساختن راه حل ها خواهد شد. تجربه نشان داده است که نگرش متفاوت به چالش ها و کسب تجربیات نوین در شناخت و تدبیر آنها عملا توانایی بهره گیری از فرصت های جدید را افزایش می دهد. بعنوان نمونه تجربه مدیریت مناسبات ایران و عربستان در سال 2023 می‌تواند الگوی خوبی در شفاف کردن مشکلات و عزیمت بسوی راه حل باشد.

محمد فرهاد کلینی، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)