قفقاز تا پیش از جدایی از ایران، یکی از کانونهای مهم فرهنگ، ادب و هنر ایرانی اسلامیبود که تا سالیان بعد هم میتوان ادامه حیات هویت ایرانی اسلامی را مشاهده کرد. جمهوری اسلامی ایران با هر سه جمهوری قفقاز ارتباط داشته و طبق سیاست خارجی خود بهبود روابط با تمامیکشورهای منطقه را مدنظر دارد.
روابط ایران و ارمنستان از نظر تاریخی، یکی از قدیمی ترین و طولانی ترین روابط میان مردم خاورمیانه است. سابقه ی روابط این دو کشور همسایه به حدود سه تا چهار هزار سال پیش باز میگردد و تاریخ ارمنستان را نمیتوان بدون آشنایی با تاریخ ایران به طور دقیق مورد مطالعه قرار داد. طی ده قرن اخیر نیز ارامنه گذشته از ارتباط قومی و تاریخی، روابط حسنه ای با ایران داشته اند. بر این اساس ارمنستان از دیر باز ارزش های فرهنگی بسیاری از ایران گرفته و به طور متقابل ارزش های دیگری را به ایرانیان منتقل کرده اند. در این راستا، همزیستی همراه با احترام ارامنه ایران طی سالیان متمادی، علایق ایران و ارمنستان را به توسعه و تحکیم مناسبات، دو چندان ساخته است.
مهمترین عامل تحکیم و تعمیق روابط بین هر دو ملت و دو کشور در دنیای امروز فرهنگ است و این موضوع زمانی اهمیت ویژه و کلیدی پیدا میکند که دو کشور از نظر جغرافیایی همسایه باشند. این واقعیت غیرقابل انکار است که ایران و ارمنستان از دیرباز و در طول تاریخ روابط دوستانه ای را بر اساس عناصر تمدنی و فرهنگی مشترک شکل داده اند. جالب این که تعداد بیش از 1۴00 واژه ی فارسی هم اکنون در زبان ارمنی کاربرد دارد و بسیاری واژههای دیگر با ریشه فارسی و کمی تغییر در تلفظ، از این تاثیرات است.
موضوع مهم این که ویژگی تعیین کننده ارامنه ایرانی؛ توانایی مذاکره درباره هویت خود در سلسله مراتب قانونی مدون و در چارچوب میباشد و عناصر هویتی ارمنیها عبارتند از : 1- کوه آرارات -2 نام ها و نام گذاریها -۳ بازگشت نمادین به گذشته ی تاریخی -۴ زبان ارمنی، الفبای ارمنی -5 نهضت ترجمه و جشن ترجمه در میان ارامنه -6 موسیقی ارمنی -۷ کلیسا و دین مسیحیت -8 ایده ی بازگشت به سرزمین اصلی -9 سنت های ارمنی
واقعیت این است که هر نوع فعالیتی بین دو کشور مستلزم ؛ شناخت دقیق از ارزش ها، علایق و اعتقادات یکدیگر است. این امر به ویژه در دیپلماسی فرهنگی به عنوان مهمترین ابزار در روابط خارجی ، اهمیت دارد و انتقال پیام به مخاطبان، با ابزار فرهنگ که محصول جانبی باورها و ارزشهای هر ملتی است ، میتواند منشأ تحول در تعاملات فرهنگی بین دو ملت باشد. در عین حال که انواع آثار ادبی مکتوب به زبانهای فارسی، ارمنی و انگلیسی و همچنین سایر آثار فرهنگی در زمینه موسیقی، هنر و فیلم نقش مهمی در ارتباطات فرهنگی دارند.
در تعاملات فرهنگی مشکل مهم درک ما از مفاهیمی مانند چندفرهنگی و فراملیتی در فرایند مقایسه ای میباشد و در برخورد با فرهنگهای مختلف و همچنین مقاومت در برابر تفکر دوگانهگرا، انعطافپذیری در برابر ابهام و مدیریت دوسوگرایی مهم است . در عین حال یک ویژگی مهم تمدن ایرانی – اسلامی در ادوار مهم تاریخی پذیرش و همزیستی مسالمت آمیز بین اکثریت مسلمان با دیگر اقلیت های دینی و قومیبوده است. لذا نقش ناسیونالیسم ایرانی در یک فرایند تطبیقی با دیگر کشورهای منطقه در به حاشیه راندن تاریخی و مهاجرت اجباری محدود بوده است.
به هر حال هویت جمعی ارمنی با انعطاف پذیری، سازگاری، و تداوم تا امروز ادامه دارد و به مثابه پلی بین میهن و ملت میزبان عمل میکند و توجه به شناخت مردم ایران از فرهنگ، هنر و ادبیات و همچنین تأثیر گسترده عواملی چون مذهب، سیاست و اقتصاد در جامعه ارمنستان و نقش مهم خانواده، موسیقی و فضای مجازی در پرکردن در اوقات فراغت اهمیت دارد؛ بنابرین استفاده از دیپلماسی فرهنگی فعال و پویا همسو با سرعت و کیفیت دنیای دیجیتال امروزی میتواند نقش مهمی در تعمیق روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان در عرصههای مختلف داشته باشد. با توجه به قدمت تاریخی، تمدنی و فرهنگی پیوند ایران و ارمنستان از یک سو و وضعیت فعلی سیاسی و اجتماعی ارمنستان در منطقه از سوی دیگر، گسترش و تعمیق روابط دوجانبه از طریق ابزارهای دیپلماسی فرهنگی، همگام با ابزارها و روش های به روز و با اخذ تصمیماتی بر پایه ی دقت بر مولفههای تاثیرگذار در جامعه ی هدف، هر دو ملت را از نتایج بهتری بهره مند خواهد ساخت.
علی بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد اورآسیا
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاههای مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی نیست)