بدنبال ناآرامی‌های قزاقستان در اوایل سال نو میلادی 2022 که در نتیجه دو برابر شدن قیمت گاز مایع مورد مصرف خودروهای قزاقی صورت گرفت و منجر به مطالبات اجتماعی و سیاسی خشونت آمیز در آلماتی شد، دو کشور قدرتمند همسایه قزاقستان، یعنی روسیه و چین، یکی در عمل و دیگری شفاهی از دولت این کشور در مقابل ناارامی‌ها حمایت کردند. پوتین با درخواست توکایف، رئیس جمهور قزاقستان که آَشوبهای این کشور را ناشی از حملات گروه‌های تروریستی خوانده بود در قالب سازمان پیمان امنیت جمعی CSTO به همراه سایر کشورهای عضو، نیروها و ادوات نظامی خود را وارد قزاقستان کرد و پس از مدت کوتاهی اعتراضات را کنترل و ثبات و آرامش را به این کشور بازگرداند. در عوض رئیس جمهور چین  با یک پیام شفاهی در حمایت از اقدامات دولت قزاقستان در فرونشاندن ناآرامی‌ها و محکوم کردن هر گونه مداخله خارجی در ایجاد انقلاب رنگی در قزاقستان نظاره گر اقدامات روسیه در قزاقستان شد.

بنا به گفته رئیس جمهور قزاقستان در نشست چین و کشورهای آسیای مرکزی، چین تاکنون 40 میلیادر دلار در آسیای مرکزی سرمایه گذاری کرده است که حدود 20 میلیارد  آن مختص قزاقستان است. پکن سرمایه گذاری کلانی را درصنعت نفت و گاز، اورانیوم، حمل و نقل و ترانزیت قزاقستان داشته و 24 درصد از نفت و 13 درصد از گاز قزاقستان را در اختیار دارد. دارای 20 میلیارد دلار حجم تجاری سالانه با این کشور می‌باشد (11 ماهه 2021 ، حدود 17 میلیارد دلار)، خط لوله گاز طبیعی آسیای مرکزی، خط لوله نفت خام چین-قزاقستان و خط لوله نفت خام چین-روسیه از قزاقستان می‌گذرد و طرح بلند پروازانه یک جاده یک کمربند از این کشور پهناور عبور می‌کند بنابراین جدای از روسیه که بصورت سنتی در قزاقستان دارای منافع سیاسی، اقتصادی، استراتژیک و ژئوپلتیک است همسایه شرقی این کشور نیز منافع اقتصادی و تجاری فراوانی را در قزاقستان دنبال می‌کند. ضمن اینکه ثبات و امنیت قزاقستان نه تنها از جهت اقتصادی بلکه بدلیل همسایگی با استان خودمختار سین کیانگ و احتمال تسری ناآرامی‌ها به این استان که سر ناسازگاری با چین را دارد دارای اهمیت است. با این وجود واکنش پکن و مسکو در مقابل اعتراضات و ناامنی قزاقستان متفاوت بود و این روسیه بود که بدلیل حضور سنتی خود در این منطقه ابتکار عمل را بدست گرفت و ارامش را هر چند نامعلوم در این کشور برقرار کرد.

اما سوال اینست که آیا سایر قدرت ها از جمله چین از اقدام روسیه برای برقراری ارامش در قزاقستان راضی هستند؟ آمریکا با 55 میلیارد دلار سرمایه گذاری در قزاقستان نارضایتی خود را از حضور روسیه در این کشور آشکارا بیان کرد و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن تاکید بر تضمین امنیت غیر نظامیان، نسبت به تنش زدایی و ثبات در این کشور اعلام حمایت کرد اما پس از چندی پارلمان اتحادیه اروپا طی قطعنامه‌ای از جامعه جهانی خواست تا تحقیقاتی در مورد کشتار غیر نظامیان و گزارشهایی مربوط به رویدادهای قزاقستان به عمل آورند و از بانک جهانی، سرویس روابط خارجی اروپایی و بانک اروپایی بازسازی و توسعه خواست که برنامه‌های خود را تا زمانیکه دولت وضعیت حقوق بشر را بهبود بخشد به حالت تعلیق درآورد. قابل ذکر است که اتحادیه اروپا تاکنون 160 میلیارد دلار در قزاقستان سرمایه گذاری کرده است.

در مقابل، چین در پیامی آشکار از اقدامات دولت قزاقستان برای فرو نشاندن اعتراضات و حضور نیروهای CSTO در این کشور حمایت کرد و هر گونه دخالت خارجی برای ایجاد انقلاب رنگی در این کشور را محکوم نمود. بدنبال این موضع گیری و نظاره گری چین نسبت به حضور نیروهای نظامی روسیه در قزاقستان، بسیاری از رضایت پکن از حضور روسیه در قزاقستان برای بازگشت ثبات خبر دادند و اینکه چین با قبول نقش اقتصادی در این منطقه بدون آنکه مسئولیتی را قبول کند از ثبات منطقه به نفع خود استفاده کرده است در واقع عده ای یک تقسیم کار نانوشته اقتصادی و امنیتی برای چین و روسیه  در آسیای مرکزی ترسیم کرده‌اند. مردم آسیای مرکزی نگاه مثبتی به چین ندارند و این را نخبگان چینی بخوبی می دانند اعتراضاتی که در سال 2016 نسبت به خرید و اجاره زمینهای کشاورزی در قزاقستان توسط چینی‌ها صورت گرفت باعث شد که قانونی وضع شود که فروش و اجاره زمین کشاورزی به خارجیان که تا آن زمان امکانپذیر بود ممنوع گردد. بنابراین چین بخوبی می داند که نباید در امور نظامی، امنیتی این کشور دخالت کند و باید اهداف اقتصادی خود را بصورت نرم به پیش ببرد هر چند که مردم این منطقه به فعالیت اقتصادی چین نیز نگاه بدبینانه ای دارند.

 اما ایا چین در آینده نقش صرفا اقتصادی را قبول می‌کند؟ فروپاشی سریع یک دستگاه دولتی به ظاهر قوی در ثروتمندترین، با ثبات ترین و پیشرفته ترین کشور آسیای مرکزی که طی آن نیروها و مجریان نظم و قانون در عرض چند ساعت از خیابانهای آلماتی ناپدید شدند شکنندگی امنیت و ثبات را در قزاقستان و همینطور سایر کشورهای آسیای مرکزی نشان می دهد. مشکلات اقتصادی، اعتراضات و مطالبات سیاسی و تضاد نخبگان در قزاقستان تنها به این کشور محدود نمی‌شود و سایر کشورهای آسیای مرکزی نیز پتانسیل دچار شدن به اینگونه ناراامی‌ها را دارند. با این حال رئیس جمهور چین در نشستی که با 5 کشور آسیای مرکزی همزمان با سی امین سالگرد روابط دیپلماتیک برگزار شد پیشنهادهای متعددی در زمینه همکاریهای اقتصادی و تجاری، حمل و نقل و انرژی، گردشگری( ایجاد پلتفرهم های گردشگری برای ارتقاء گردشگری آسیای مرکزی) ، کنترل مرزها، ایجاد مراکز فرهنگی و علمی ارائه داد و بر افزایش حجم تجاری تا 70 میلیارد دلار با کشورهای آسیای مرکزی تا سال 2030 و باز شدن مرزهای خود بر روی اجناس و تولیدات کشورهای آسیای مرکزی تاکید کرد. این در حالیست که از زمان شیوع کرونا مرزهای چین بر روی کشورهای آسیای مرکزی محدود شده است و تنها  مسیر ترانزیت چین به سمت اروپا فعال است.

وعده‌های شی جین پینگ و سفر توکایف، رئیس جمهور قزاقستان به چین که به دعوت رئیس جمهور قزاقستان برای شرکت در افتتاحیه المپیک زمستانی در پکن صورت گرفت و اولین سفر خارجی  وی پس از ناآرامی‌های آلماتی بحساب می آید، این پیام را می دهد که منافع چین دست نخورده باقی مانده و در کوتاه مدت دست نخورده باقی خواهد ماند. علیرغم زنگ خطر ناارامی‌های قزاقستان برای چین، پکن بر ادامه سرمایه گذاری و گسترش حجم تجاری با اسیای مرکزی تاکید دارد. این استراتژی  ناشی از دو سیاست چین است اول، چین معتقد است که با کمک به کشورهای آسیای مرکزی و افزایش تجارت و سرمایه گذاری نه تنها منافع تجاری و اقتصادی خود را تامین می‌کند بلکه باعث توسعه اقتصادی و پیشرفت این کشورها و کاهش سطح نارضایتی مردم از حکومتهایشان می‌شود و در نتیجه به ثبات و امنیت کمک می‌کند. این سیاست در مورد جلوگیری از افراط گرایی، قاچاق مواد مخدر و عملیات تروریستی نیز قابل تعمیم است. از نظر چین بسیاری از افرادی که به گروههای تروریستی و افراط گرایی و قاچاق مواد مخدر می‌پیوندند بدلیل نارضایتی اقتصادی و نا عادلانه بودن سطح اجتماعی است چیزی که پکن در استان سین کیانگ که در همسایگی آسیای مرکزی است به ان معتقد است.  سیاست دوم نگاه به روسیه به عنوان ضامن امنیت در آسیای مرکزی بخصوص قزاقستان است. چین در کوتاه مدت و یا میان مدت نمی‌تواند نقشی در امنیت آسیای مرکزی داشته باشد و مجبور است در مسیر امنیت جدیدی که بعد از تحولات اخیر در منطقه شکل می‌گیرد، حرکت کند.  

 سمیه مختاری، کارشناس اورآسیا

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)