پیش ‎بینی شده است که اقتصاد تجارت جهانی بر اثر شیوع کرونا حتی تا یک ‏سوم کاهش یابد. این کاهش، از زمان رکود بزرگ دهه 1930 تاکنون بی ‎سابقه است. در چنین شرایطی قاره آفریقا به طور اعم و جنوب صحرا به طور اخص با اولین رکود اقتصادی خود در 25 سال گذشته روبه رو شده است.

میزان تأثیرگذاری اقتصادی این بحران بر آینده قاره آفریقا مانند هر منطقه از اقتصاد جهانی، بستگی به سیاست هایی خواهد داشت که کشورهای این قاره برای حفظ اقتصاد و بهبود تجارت خود انجام خواهند داد. چنین سیاست هایی باید اعمال شوند تا آفریقا بتواند ضمن عبور از این بحران بزرگ، از ایجاد کار و معیشت مناسب برای جمعیت خود که تا سال 2050 دوبرابر خواهد شد، اطمینان یابد.

بحران کرونا به آفریقایی‌ها آموخته است که چگونه زنجیره ‏های تأمین تجهیزات حیاتی و امنیت غذایی آن‎ها در چنین بحران‌هایی در معرض خطر قرار می‎گیرد. به ویژه اینکه رقابت روبه گسترش چین و آمریکا به عنوان دو قدرت بزرگ اقتصادی جهان، چشم انداز تجارت جهانی را برای همۀ جهان و ازجمله کشورهای آفریقایی با چالش‎های متعدد و مضاعفی روبه رو ساخته است. ابعاد و پیامدهای این رقابت می‎تواند فرصت های جدید و درعین‎ حال چالش های مخاطره‎ آمیزی را بیش ‎از سایر نقاط جهان، برای قاره آفریقا به دنبال داشته باشد.

آنچه نخبگان اقتصادی و سیاسی آفریقا برای استفاده از این فرصت ‎ها و غلبه بر چالش‎ ها در زنجیره ‎های تأمین، تولید و تجارت  قاره سیاه پیشنهاد می ‎دهند، عمدتاً در سطح کلان و بین‌ المللی شامل تأکید بر هم ‎گرایی بیشتر برای رسیدن به توسعه پایدار ازطریق تقویت سازمان تجارت آزاد قاره آفریقا، ایفای نقش یکپارچه و بهتر در سازمان‎ های بین ‎المللی و متنوع‎ سازی شرکای تجاری و زنجیره ‎های تأمین و تولید است. البته بایستی این پیشنهادات در کنار خط‎ مشی ‎های کلان داخلی مبنی ‏بر فرصت دادن بیشتر به بخش کشاورزی و تأکید مجدانه بر اقتصاد زیستی و حمایت مالی و فنی از پروژه‎ های نوآورانه با ارزش افزوده بالا موردتوجه جدی تصمیم‎ گیران این قاره قرار گیرند.

در بحبوحه بحران اقتصادی ناشی از کرونا، آفریقا تلاش کرده صدای واحدی از این قاره را به منظور افزایش نقش و جایگاه خود برای متعادل ‏سازی روابط با جهان بیرون بفرستد. در این میان یکی از بهترین ابزارها برای اعمال چنین سیاست ‎هایی، تلاش برای حضور فعال و پررنگ ‎تر در سازمان‎ های بین‎ المللی بوده است.

در کنار بحران یادشده، فرصت جدیدی هم برای آفریقا به وجود آمده است؛ اگرچه غربی‎ ها آن را به شوک جدید تعبیر کرده‎ اند. روبرتو آزادوو رئیس سازمان تجارت جهانی به ‎تازگی اعلام کرد که به دلیل مشکلات جسمی، منصب خود را زودتر از موعد مقرر، در تاریخ 31 آگوست ترک خواهد کرد. ازآنجاکه جانشین وی در سخت‏ ترین دوران این سازمان، نقش حیاتی در سرنوشت منازعات اقتصاد جهانی خواهد داشت، با نزدیک ‏شدن به انتخابات WTO، چشم‏ ها به تصاحب کرسی ریاست این سازمان جهانی دوخته شده است.

در این میان تلاش برای تصاحب این پست توسط یک آفریقایی و به‎ منظور حضور مؤثرترِ قاره آفریقا در شبکه جهانی تجارت، برای دولتمردان و نهادهای تصمیم ‎گیر این قاره نیز بسیار مهم ارزیابی شده است. ازهمین‎ رو با نزدیک‎ شدن به زمان انتخاب رئیس جدید WTO تلاش‎ های فشرده‎ای ازسوی نمایندگان کشورهای آفریقایی در راهروهای این سازمان در ژنو آغاز شده است و کشورهای آفریقایی به این نتیجه رسیده ‌اند که اکنون زمان آن فرارسیده که صدای آفریقا در بالاترین سطح سیاست‎ گذاری تجارت جهانی شنیده شود. سخنگوی اتحادیه آفریقا گفته است یک نامزد مشترک و واحد، قواعد بازی را به نفع آفریقا تغییر خواهد داد.

درحال‎ حاضر از هشت نامزد این پست، سه نفر آفریقایی هستند (حمید ممدوح از مصر، انگوزی اوکونجواویلا از نیجریه و امینه محمد از کنیا). گفته می‎شود در میان این سه نامزد، خانم آمینه محمد وزیر سابق امور خارجه و وزیر فرهنگ، جوانان و ورزش کنیا از شانس بیشتری برخوردار است. وی در سال ‎های گذشته در اکثر ارگان ‏های عالی تصمیم‎ گیری سازمان تجارت جهانی، ازجمله کنفرانس وزیران، شورای عمومی، نهاد حل اختلاف و نهاد بررسی سیاست ‏های تجاری مسئولیت داشته است و بیش‎ از سایر نامزدها با مکانیزم ‎ها و چالش‎ های این سازمان آشنا است.

خانم آمینه محمد در برنامه ‎های خود اعلام کرده که اعتبار سازمان تجارت جهانی به ‎شدت در خطر است و این سازمان نیاز به تجدید ساختار دارد. وی معتقد است سازمان تجارت جهانی باید نقش محوری خود را در اقتصاد جهانی به دست آورد. اظهارات این کاندیدای آفریقایی درحالی بیان شده که به خاطر یک ‎جانبه‎گرایی دولت آمریکا و رقابت قدرت‎های بزرگ، به نحو کم‏سابقه ‏ای سیاست، اقتصاد و تجارت بین ‎الملل در معرض بی‎ نظمی فزاینده قرار گرفته ‎اند. در این مورد خاص، ترامپ رئی ‎جمهور آمریکا و دولت وی از مدتی قبل سازمان تجارت جهانی را موردانتقاد قرار داده و حتی از معرفی نماینده خود به کمیته استیناف این سازمان خودداری کرده است. به ‎علاوه، سایر اعضای WTO هنوز در مورد مذاکرات تجاری دوحه که دو دهه بیش ‏از 2001 در دوحه آغاز شده و قرار بود در سال 2005 تکمیل شود، به توافق نرسیده ‎اند. رقابت فزاینده چین و آمریکا بازوهای مذاکراتی این سازمان را فلج و سازوکار حل اختلاف آن را دچار بحران کرده است. این بحران به حدی است که بعید به نظر نمی‎رسد 164 عضو سازمان تجارت جهانی بتوانند مانند گذشته دربارۀ انتخاب رئیس این سازمان به اجماع برسند و ممکن است انتخاب رئیس جدید برای اولین بار در تاریخ این سازمان به رأی گذاشته شود. در آن صورت، اگر کشورهای آفریقایی متحدا از یک کاندیدا حمایت کنند، ممکن است شانس بالایی داشته باشند. بااین‏ حال، به دلیل رقابت ‎های داخلی و گرایشات شخصی، اتحادیه آفریقا هنوز نتوانسته است از بین سه کاندیدای آفریقایی، یکی را به عنوان نامزد اصلی موردپشتیبانی قرار دهد. به‏ علاوه، درحالی ادعاهایی ازسوی خانم امینه محمد مطرح می ‏شود که حتی کشور متبوعش کنیا، به ‏شدت به دنبال انعقاد توافق‎نامه تجارت دوجانبه با آمریکا و انگلستان است.

بااین‏ حال، اگر دخالت و فشار قدرت‏ های بزرگ مانع عمل یکپارچه کشورهای آفریقایی نشود، به نظر می ‏رسد برای آفریقای پساکرونا، یک سیستم تجارت چندجانبه و کاملاً فعال در اولویت قرار خواهد داشت و حضور پررنگ ‏تر در سازمان تجارت جهانی، با همه مشکلات فعلی این سازمان، هنوز هم می‏ تواند به این مهم کمک کند.

(مسئولیت محتوای مطالب  برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)