عرصه بین‌الملل شرایط خاص و منحصر به‌فردی را تجربه می‌نماید و رویکرد عجیب ترامپ، فضای بین‌الملل را به مانند عصر دیجیتال دچار تناقض و اضداد نموده است و شاید شرایط را برای سیاست‌ورزی کشورهای دارای قدرت منطقه‌ همچون ایران اسلامی نیز با هدف گذر از چالش‌های آسیب‌زننده فراهم نموده است. در این وضعیت ما شاهد کنشگری کشورها و سران دولت‌های مختلف با بهره‌گیری از اهداف بعضاً غیر متعارف با انواع دیپلماسی تلفنی سران، واسطه‌گری و غیره هستیم. این کنشگری در چند موضوع مهم از جمله بحران فلسطین، منازعه اوکراین، تحولات در غرب آسیا و محور یورو-آتلانتیک و اورآسیا با نقش‌آفرینی اماراتی‌ها، سعودی‌ها و قطری‌ها متمرکز می‌باشد.

عملیات ویژه روسیه در اوکراین در فوریه 2022 بهترین گزینه برای پرتاب اروپا به دامان آمریکا از منظر دفاعی و امنیتی بوده و ناتو را از مرگ مغزی نجات داد و در حال حاضر اراده رهبران کاخ سفید و کرملین، پیش‌بینی بازگشت اروپا به ایده خودمختاری امنیتی و دفاعی را تقویت نموده و مثلث لندن، برلین و پاریس بیش از هر زمان دیگر با اتکاء به شرایط جدید و افکار عمومی قاره سبز برای ارتش قوی اروپایی با حداقل 800 میلیارد یورو چاره‌جویی می‌کند و باید گفت ارائه ارزیابی در این زمینه بیش از همه به چگونگی پایان بحران اوکراین و بازگشت روسیه به مرحله احیاء و بازسازی روابط با غرب و اروپا برمی‌گردد. البته در حال حاضر تلاش‌هایی از سوی طرفین برای پایان دادن به منارعه با مذاکره و گفتگو شروع شده ولی به نتیجه رسیدن آن مشروط به بروز اراده رهبران سیاسی دو طرف و تقلیل خواسته‌های حداکثری  آقایان پوتین و زلنسکی می‌باشد.

در حالی که فرانسه برای دومین نشست سران دول داوطلب برای امنیت و صلح در اوکراین آماده می‌شوند؛ مذاکرات در ریاض برای آتش بس در اوکراین ادامه دارد. در این شرایط بر اساس نظرسنجی یوروبارومتر توسط پارلمان اروپا که در زمستان 2025 انجام شد، 66 درصد از شهروندان اروپایی می‌خواهند اتحادیه اروپا نقش بیشتری در محافظت از آنها در برابر بحران‌های جهانی و خطرات امنیتی به عهده بگیرد. این دیدگاه در بین جوانان قوی است. با این حال، در سطح ملی، حمایت از نقش قوی‌تر اتحادیه اروپا در بخش دفاعی از بالاترین درصد، 87 درصد در سوئد، تا دو کشور آخر از نظر درصد، 47 درصد در رومانی و 44 درصد در لهستان متفاوت است.

همچنین در بخش ساختاری  62 درصد از شهروندان اتحادیه اروپا می خواهند پارلمان اروپا نقش مهم‌تری ایفا کند و دفاع و امنیت (36درصد) و رقابت (32درصد) اولویت‌های اصلی سیاسی در سطح اتحادیه اروپا باشد. در عین حال نه نفر از ده (89درصد) شهروند اتحادیه اروپا معتقدند که کشورهای عضو باید برای رویارویی با چالش‌های جهانی فعلی متحدتر عمل کنند. این نظرسنجی نشان می‌دهد که 89 درصد از شهروندان اروپایی  شرکت‌کننده بر این باورند که کشورهای عضو اتحادیه اروپا باید برای رویارویی با چالش‌های کنونی جهانی متحدتر باشند. روبرتا متسولا، در زمینه انتشار نظرسنجی یوروبارومتر زمستان 2025 گفته است که دو سوم از اروپایی‌ها می‌خواهند که اتحادیه اروپا نقش قوی‌تری در تضمین حفاظت از آنها ایفا نماید. رئیس پارلمان اروپایی معتقد است که این یک فراخوان واضح برای اقدام است که ما به آن پاسخ خواهیم داد. اروپا باید قوی‌تر باشد تا شهروندان ما احساس امنیت کنند.

در حال حاضر نگرانی از روسیه در قاره سبز به‌ویژه کشورهای متوسط و کوچک و به‌ویژه نزدیکتر به محور شرقی در بالاترین سطح ممکن می‌باشد. انتظارات شهروندان اتحادیه اروپا در یک محیط ژئوپلیتیکی به سرعت در حال تغییر است. به‌طوری که دفاع و امنیت (36درصد)، و همچنین رقابت، اقتصاد و صنعت (32درصد) از اولویت‌هایی هستندکه اتحادیه اروپا باید برای تقویت موقعیت خود در جهان بیشتر روی آنها تمرکز کند. پس از این دو بخش؛ استقلال انرژی (27 درصد)، امنیت غذایی و کشاورزی (25 درصد) و آموزش و پژوهش (23 درصد) قرار دارند؛ امری که مؤید آن است که مسائل اقتصادی و امنیتی در رأس موضوعاتی است که شهروندان می‌خواهند پارلمان اروپا به عنوان اولویت به آن بپردازد. هم چنین 43درصد تورم، افزایش قیمت و هزینه زندگی را از اولویت‌های خود اعلام  و پس از آن دفاع و امنیت اتحادیه اروپا (31 درصد)، مبارزه با فقر و محرومیت اجتماعی (31 درصد) و حمایت از اقتصاد و ایجاد مشاغل جدید (29 درصد) قرار دارند.

ایده خودمختاری دفاعی اروپا از ابتدای هزاره سوم در داخل اتحادیه اروپا به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل شد که عمدتاً به ضعف ساختارهای موجود و پیچیدگی نقش آنها، و همچنین به تعهد آمریکا در خاک قاره کهن مربوط می‌شد که موجب  اجماع پیرامون اراده اروپایی‌سازی دفاع گردید و  در واقع تناقضات و اختلافات متعددی را در خصوص جنبه‌های استراتژیک، نظامی و نهادی چنین امنیتی پنهان نمود. همچنین عدم هماهنگی و فقدان نقشه راه راهبردی کشورهای عضو در مورد اهداف و روش‌های دفاع اروپایی برای مدت طولانی باعث شد که نهادهای ایجاد شده برای این منظور کارایی چندانی نداشته باشند؛ لذا امروزه، دفاع اروپا هنوز عمدتاً مبتنی بر حضور، از دهه 1950، نیروهای آمریکایی و سلاح‌های هسته‌ای با اثر بازدارنده در این قاره است. اما با توجه به رویکرد ترامپ و اقدامات غیر متعارفش در عرصه بین‌المللی در سه ماه اول حضور در کاخ سفید و به‌ویژه نزدیکی بیش از حد به رئیس جمهور روسیه موجب شده است که این وضعیت مبنی بر این که  آمریکا وظیفه دفاع از  اروپا را بر عهده داشته باشد، به دلایل سیاسی، استراتژیک و اقتصادی برای بسیاری از رهبران اروپایی به‌ویژه دولت‌های فرانسه و آلمان غیرقابل تحمل به نظر می‌رسد؛ امری که  موجب  بروز اختلافات در کشورهای عضو اتحادیه شده است که طرفدار دفاع صرفاً اروپایی یا حتی ستون اروپایی اتحاد آتلانتیک شمالی هستند و سایرین که مایلند تحت حمایت کامل ناتو باقی بمانند.

 علی بمان اقبالی زارچ، رئیس گروه مطالعات اورآسیا

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)