عرصة بین الملل دوره سخت و دشواری را در مواجهه با چالش های اساسی جهان در شرایط کنشگری ضعیف مجامع بین المللی تجربه می نماید و در هزاره سوم که به عصر سرعت و شتاب، شبکه‌ها، انقلاب و انفجار اطلاعات، رشد و توسعه فنی و علمی و رفاه نسبی اشتهار یافته، جهان با مشکلات عدیده ای چون جنگ و نسل کشی در غزه ؛ بحران اوکراین ؛ بحران در دریای سرخ ، خشونت فردی و گروهی، تروریسم ، داعش ، جنگ های قبیله ای و شبه دینی، نابودی طبیعت به دست بشر به دلیل انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای، فقر و نابرابری و توسعه نامتوازن دست و پنجه نرم می‌کند. در کنار این چالش ها، کشور ما با پدیده تحریم های ظالمانه آمریکا مواجه است. با تشدید تحریم های اقتصادی آمریکا در کنار جنگ روانی شدید؛ دیپلماسی پویا و تمام عیار با 15 کشور همسایه و دو کشور چین و هند توانسته برای گذر جمهوری اسلامی ایران از مرحله سخت کنونی و پشت پا زدن به تحریم های ظالمانه راهگشا باشد.
دیپلماسی چند جانبه در سال های اخیر پویایی بیشتری داشته و موجب تکمیل فرآیند عضویت و همگرایی کشورمان در سه سازمان مهم منطقه ای چون شانگهای؛ بریکس و اتحادیه اقتصادی اورآسیا در کنار مشارکت فعال در نشست های مهم بین المللی چون مجمع عمومی سازمان ملل متحد؛ کنفرانس اسلامی، داووس 54 و غیره شده است که ظرفیت آفرینی هرکدام برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مشهود بوده است.
در بخش همکاری با همسایگان، سیاست توازن منطقه ای و تنش زدایی در دستور کار قرار گرفته که مهمترین دستاورد آن حل و فصل مشکلات با عربستان و برقراری روابط با این کشور مهم جهان اسلام در کنار برقراری روابط با چند کشور اسلامی دیگر می‌باشد. همچنین در دو سال و نیم اخیر تحرکات با همسایگان به ویژه با دول آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی سیری صعودی و چشمگیر در زمینه‌های اقتصادی ، سیاسی ؛ فرهنگی و دیپلماسی عمومی داشته است. حسب آمار، ظرفیت های بسیار بیشتری برای همکاری وجود دارد. در عین حال مبادلات با برخی از همسایگان مثل عراق و ترکیه قابل قبول است و با بیشتر این کشورها ارقام در سال گذشته حدود 20 درصد رشد داشته است؛ البته سهم مبادلات با کشورهای روسیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی قطر با توجه به توانمندی‌ها و سطح دوستانه روابط سیاسی راضی کننده نبوده و در بیشتر کشورهای همسایه سهم مبادلات در مجموع تجارت خارجی به 1 درصد هم نمی رسد. حجم مبادلات خارجی میان همسایگان بیش از 2250 میلیارد دلار است که از این مقدار، سهم واردات 13 کشور بیش از 1100 میلیارد دلار و صادراتشان 1150 میلیارد دلار می‌باشد و اگر مبادلات چین و هند را هم اضافه نماییم به رقم بیش از 7 هزار میلیارد دلار می رسد و توانمندی کشورمان در اختصاص صرفا 2 درصد این رقم به مفهوم 140 میلیارد دلار یعنی 20 میلیارد دلار بیشتر از کل مبادلات خارجی 120 میلیارد دلاری ایران خواهد بود. البته بایستی پذیرفت که موتور محرکه اقتصادی کشور و برندسازی صادراتی ضعیف است و ضرورت دارد بخش های تخصصی در این زمینه تلاش های موثرتری در جهت فرهنگ سازی برای پیگیری اصول موفقیت در تجارت خارجی داشته باشند.
بدون شک دولت سیزدهم در تحرک بخشیدن به روابط با همسایگان در بخش اقتصادی و تجاری ابزارهای قابل توجهی دارد که تداوم رویکرد موجود می‌تواند به موفقیت بیشتر سیاست خارجی کمک نماید؛ در این رابطه می‌توان به محورهای زیر اشاره نمود:
الف: ارتقاء سطح بهره گیری از ظرفیت های انحصاری اقتصادی در صادرات اقلامی چون فرش؛ پسته، مشارکت فعال در فرصت های نمایشگاهی؛ تقویت سهم بخش خصوصی به ویژه اتاق های بازرگانی و انجمن‌های تخصصی در مبادلات تجاری ؛ توجه بیشتر به همکاری‌های استانی به خصوص حمایت از بازارچه‌های مرزی و غیره؛
ب: بهره گیری از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور: در این راستا تشکیل شورای عالی ایرانیان و اتخاذ تصمیمات تسهیل کننده نقش برجسته ای داشته که نیازمند پیوستگی و تداوم رسیدگی تمام عیار به امور هموطنان عزیز مقیم خارج می‌باشد.
ج: توجه بیشتر به دیپلماسی عمومی در تمامی ابعاد رسانه ؛ دیجیتال؛ ورزشی و به ویژه سازمان‌های مردم نهاد با تمرکز بر انجمن‌های دوستی؛
د: عنایت ویژه به مولفه‌های تمدنی خصوصا نوروز و زبان فارسی: واقعیت مهم این است که از طرفی شعر و ادب فارسی یکی از ابزارهای مهم کشور در عرصه دیپلماسی می‌باشد و از سوی دیگر ضرورت دارد تقویت و ارتقاء سطح آموزش زبان فارسی در جهان با جدیت دنبال شود و در این راستا توجه بیشتر به ترجمه آثار ادبی فارسی به تمام زبان‌های اروپایی در کنار حمایت از کرسی‌های زبان فارسی توامان با تجهیز بیش از پیش دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های مراکز ایران شناسی،حمایت از آثار ادبی فارسی و نهایتا حمایت‌های مالی و معنوی از مراکز و انجمن‌های ایران شناسی اهمیت فوق العاده ای دارد.
ه: رویکرد جدید نسبت به جایگاه علم و شرکت های دانش بنیان در مبادلات با همسایگان و حمایت تمام عیار از همکاری‌های دانشگاهی و شرکت های فناوری، موفقیت قابل توجهی در صادرات دانش بنیان و رسیدن به رقم صادراتی یک میلیارد دلار داشته که دستاورد قابل توجهی ارزیابی می‌شود.
و: پیگیری مجدانه عملیاتی نمودن فرایند سیستمی‌کنشگری فعال در سازمان‌های مهم منطقه ای به ویژه اکو؛ شانگهای، بریکس و اتحادیه اقتصادی اورآسیا که هر کدام در شرایط تحریمی می‌توانند در پویایی تجارت خارجی و همکاری اقتصادی دو و چند جانبه نقش مهمی‌بازی نماید.
علی بمان اقبالی زارچ، رئیس گروه مطالعات اورآسیا
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست).