اگر بخواهیم به مهمترین تصمیمات و رویدادهای نشست رهبران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی که تیرماه امسال در ویلنیوس لیتوانی برگزار شد بپردازیم، بدون تردید چهار موضوع: تاسیس شورای ناتو- اوکراین و توسعة همکاری‌ها با کی یف ، بحث پیوستن سوئد به ناتو ، تعمیق روابط با کشورهای دوست یا شرکاء و افزایش سرمایه گذاری‌های دفاعی، در اولویت قرار می‌گیرند. بخشی از سیاست گذاری دفاعی ناتو نیز در حال حاضر معطوف به بازدارندگی در حوزه تهدیدات سایبری است که هم در بیانیه پایانی و هم در نشست های تخصصی این سازمان جایگاه ویژه ای پیدا کرده است.

رویدادهای پس از نشست سران در ویلنیوس را می‌توان در راستای هدف گذاری‌های انجام شده در این گردهمائی تفسیر کرد. بعد از تاسیس شورای ناتو- اوکراین، نخستین جلسه این شورا در ردة فرماندهان نظامی و به ریاست «راب بوئر» 25 آبان ماه در بروکسل برگزار شد و نماینده نظامی اوکراین در این نشست گزارشی از آخرین وضعیت جنگ ارائه کرد. سپس در نشست دو روزة وزرای امور خارجه (8-7 آذرماه 1402) در بروکسل، جلسة شورا در سطح وزرا  برگزار شد و افق پیشرو شامل سازوکار پیوستن اوکراین به ناتو و کمک های سازمان به این کشور بررسی شد. شورا بیانیه ای سه ماده ای که ناظر بر تعریف تهدیدات و اقدامات انجام شده و لازم برای طی پروسه الحاق به ناتو بود را صادر کرد. ناتو تاکید دارد کی یف ساختار نظامی خود که مطابق با استانداردهای شوروی است را طی یک دورة گذار به استانداردهای ناتو تغییر دهد. علاوه بر این انجام اصلاحات داخلی و ساختاری نیز برای ناتو اهمیت دارد که به مرور توسط اوکراین صورت خواهد پذیرفت.

پیوستن سوئد به ناتو که یکی از اولویت ها و پروژه‌های اصلی سازمان است، در حال حاضر منوط به تصویب پارلمان‌های ترکیه و مجارستان و نهایی شدن با اجماع اعضاء است. سوئد در جهت تحقق انتظارات ترکیه قانون اساسی خود را اصلاح کرده، همکاری‌های ضد تروریستی اش را افزایش داده و موانع صدور سلاح به این کشور را رفع نموده است. تعلل پارلمان و دولت ترکیه در موافقت با عضویت سوئد اخیرا موجب ناخشنودی و انتقاد امریکا و رهبران کشورهای غربی شده است فشارها از جانب غرب به ویژه مقامات امریکا و فرانسه در جریان نشست اخیر وزرای خارجه ناتو خود را نشان داد و ترکیه به کند عمل کردن در مسیر پروسه عضویت سوئد (تصویب پارلمان) متهم شد و شدیدا مورد انتقاد قرار گرفت لذا با این تحولات به نظر می رسد در آینده نه چندان دور موضوع عضویت سوئد در ناتو به سرانجام برسد. 

در بحث مربوط به بهره برداری از ظرفیت کشورهای دوست و غیر عضو وتعامل با آنها چهار ساختار همکاری شامل: «شورای یورو آتلانتیک»، «همکاری مدیترانه»، «ابتکار استانبول» و «شرکاء در سراسر جهان» تعریف شده است.

 علاوه بر سازوکارهای یاد شده، ناتو تحرکاتی را نیز به صورت دوجانبه و در جهت همکاری نزدیک و ملموس تر  با کشورهای همسو در اقصی نقاط جهان آغاز کرده است. سفر مورخ 12 و  13 دسامبر 2023 (21 و 22  آذرماه 1402) ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو به «ریاض» برای نخستین بار در این چارچوب بسیار حائز اهمیت است. در این سفر استولتنبرگ با معاون وزیر امور خارجه عربستان و نیز رئیس ستاد کل نیروهای مسلح این کشور دیدار نموده و با خالد بن سلمان آل سعود وزیر دفاع و جاسم محمد البدیوی دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس هم به صورت تلفنی گفتگو کرد.

اینکه عالی ترین مقام ناتو  که همواره در سطح سران کشورها دیدار می‌کرد، در سطح معاون وزیر خارجه در عربستان ملاقات و میزبانی می‌شود جای سوال دارد.آیا مقامات ریاض به منظور اجتناب از ایجاد حساسیت ها در سطوح بالاتر ملاقات نداده اند یا موضوع دیگری علت برنامه ریزی سفر بدین گونه بوده است؟ از طرفی جای شگفتی است که چطور استولتنبرگ به ملاقات هایی در این سطح تن داده و با دو مقام دیگر صرفا به صورت تلفنی گفتگو کرده است؟ پاسخ هر چه باشد این رویداد نشان از اهمیت بالای عربستان برای غرب و ناتو در وضعیت کنونی دارد.

علاوه بر این در راستای تقویت همکاری‌ها با شرکاء در ماه نوامبر امسال دیدارها و نشست های متعددی در حوزه‌ها و سطوح مختلف برگزار شده است.در مهمترین آن «راب بوئر» رئیس کمیته نظامی ناتو به همراه دستیار دبیرکل در امور سیاسی و سیاست های امنیتی، در روزهای 26 تا 28 آبان ماه 1402 (17 تا 19 نوامبر) در برنامة گفتگوی «منامه» موسسة بین المللی مطالعات راهبردی (IISS) در بحرین شرکت کردند. پیام کلیدی ناتو در این برنامه یافتن راه‌هایی برای تعمیق مشارکت « همسایگان جنوبی» بود و نمایندگان ناتو نشست های دوجانبه ای با مقاماتی از کشورهای عربستان سعودی، بحرین، عراق، فرانسه و آلمان داشتند.رئیس کمیته نظامی ناتو در این سفر بر « امنیت مشارکتی» که دو هدف اساسی ائتلاف یعنی: «دفاع جمعی» و «مدیریت بحران» را پشتیبانی می‌کند، تاکید کرد. به زعم وی در وضعیت ناپایدار امنیتی، ناتو نیاز دارد در قالب « مشارکت» در سراسر جهان بیشتر سرمایه گذاری کند.

 قدری پیش از آن در روزهای 8 تا 10 نوامبر (17 تا 19 آبان 1402) اعضای کمیته نظامی ناتو سفری به گرجستان داشتند.در این سفر بازدیدی از مرکز آموزش و ارزیابی مشترک ناتو- گرجستان انجام شد و در خصوص پیاده سازی اصلاحات دفاعی در گرجستان بحث و تبادل نظر صورت گرفت. همچنین بر اجرای بسته تقویت شده ناتو- گرجستان - که در نشست سران در مادرید مورد تایید قرار گرفته بود و در اجلاس ویلنیوس و «مفهوم نوین استراتژیک» نیز بدان اشاره شده بود- تاکید شد. در این سفر «راب بوئر» رئیس کمیته نظامی ناتو با رئیس پارلمان و وزیر دفاع گرجستان ملاقات نمود. تفلیس در قالب شورای مشارکت «یورو آتلانتیک» با ناتو همکاری می‌کند.

در رابطه با دفاع جمعی در حوزه تهدیدات سایبری، نکات قابل ملاحظه ای در بند 66 بیانیه پایانی اجلاس سران امسال عنوان شده است: اینکه مجموعه ای از فعالیت های سایبری مخرب می‌تواند به سطح « حمله مسلحانه» برسد و شورای پیمان آتلانتیک شمالی را به سمت استناد به ماده 5 اساسنامه (حمله به یکی برابر با حمله به همه) سوق دهد. اهمیت دفاع سایبری برای ناتو سبب شده تا این سازمان سرمایه گذاری قابل توجهی در این زمینه داشته باشد و همکاری نزدیک با دو بخش «صنعت» و «دانشگاه» را در دستور کار قرار دهد.  تقویت بازدارندگی، به اشتراک گذاشتن اطلاعات و آمادگی برای مقابله با حملات سایبری از جمله اهداف و اولویت های ناتو در این حوزه است.

رضا حقیقی، کارشناس مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی

  (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)