نخستین نشست وزرای امور خارجه ایران،روسیه،ترکیه،آذربایجان و ارمنستان در قالب ۳+۳ تحت عنوان «نوبت صلح، همکاری و پیشرفت در قفقاز جنوبی» در تهران برگزار شد.گرجستان به دلیل اختلافات مرزی خود با روسیه در این نشست حضور نداشت. در ارتباط با اهمیت این نشست در تثبیت صلح و امنیت و همچنین تحکیم همکاریهای در قفقاز، نکات زیر قابل توجه است.
۱.برگزاری این نشست بعد از رویکرد سازنده جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان در پذیرش تمامیت ارضی یکدیگر و عدم تغییر مرزهای بین المللی ،یک اقدام مهم و ضروری محسوب میشود. تصمیمات واقعگرایانه این دو کشور منجر به بازگشت قره باغ به جمهوری آذربایجان و رفع سایه جنگ از استان سیونیک در ارمنستان و زمینه سازی برای تامین حقوق ارامنه قره باغ شد. در عین حال، نشست چند جانبه تهران، باهدف تثبیت صلح و تحکیم همکاریها میان همسایگان، یک ابتکار مهم دیپلماتیک تلقی میشود. واقعیت این است که کشورهای شرکت کننده،علاوه بر امتیاز همسایگی به دلیل ظرفیت های سیاسی،اقتصادی و فرهنگی میتوانند سبب افزایش تعاملات منطقه ای شده و قدرت های فرامنطقه ای را که با دخالت در قفقاز به دنبال تحصیل مطامع خود هستند، ناامید سازند.
۲. همکاریهای کشورهای حاضر در نشست،بویژه در حوزههای اقتصادی از جمله تجارت،انرژی و خصوصا حمل و نقل، نه تنها باعث تقویت اعتماد متقابل شده بلکه روند منازعهها و اختلافات میان کشورها را به سوی دوستی و همکاری سوق خواهد داد. جمهوری اسلامی ایران با پذیرش احداث خط ریلی جمهوری آذربایجان از خاک ایران و در گذرگاه ارس،امکان دسترسی ریلی جمهوری آذربایجان از آغبند به نخجوان را فراهم کرده و با مشارکت مثبت خود،گام مهمی در مسیر حل اختلافات منطقه ای برداشته است. در طول سال های گذشته نیز ایران سخاوتمندانه مسیرهای حمل و نقل را برای جمهوری آذربایجان و ارمنستان و همچنین ترکیه باز گذاشته بود و در این نشست نیز اعلام کرد که کماکان از موقعیت ژئوپولتیک خود برای تقویت ثبات در منطقه استفاده خواهد کرد.
۳.یکی از محورهای مذاکرات ۳+۳ در تهران،تداوم گفتگوهای صلح بین آذربایجان و ارمنستان و حل اختلافات باقی مانده بخصوص در زمینه تحدید حدود و تعیین نقاط مرزهای دو کشور بود.در صورت تمایل باکو و ایروان، جمهوری اسلامی ایران با توجه به تجربیات حقوقی و فنی خود میتواند به عنوان یک مشاور امین،با دو کشور همکاری نماید. قطعا تسریع در حل و فصل این اختلافات گام مهمی در جهت عادی سازی روابط جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان و تقویت تعاملات سازنده این دو کشور باشد.
۴. وجود اختلاف میان کشورهای گروه ۳+۳ نمیتواند مانع حضور فعال این کشورها در این قالب باشد و تردیدی نیست که حضور گرجستان در نشست های آینده موجب تکمیل فرایند همکاری و تقویت دوستی خواهد شد. در حال حاضر ترکیه با ارمنستان،آذربایجان با ارمنستان و روسیه با ارمنستان نیز اختلافاتی دارند اما این اختلافات مانع حضور فعال آنها در این نشست نشده است.اصولا هدف اصلی این قبیل نشست ها،ایجاد همگرایی منطقه ای و کاهش اختلافات میان کشورهای همسایه است و گرجستان نیز میتواند با حضور فعال،منافع ملی خود را تامین نماید.
۵. اقدام ارزنده این نشست، توجه به مصائب مردم فلسطین و جنایات رژیم صهیونیستی علیه غیر نظامیان بخصوص زنان و کودکان بود که نشان از رویکرد مشترک گروه ۳+۳ در حمایت از مردم غزه و توقف سریع بمباران مردم بی دفاع دارد.
در مجموع ابتکار جمهوری اسلامی ایران برای دعوت وزرای امورخارجه گروه ۳+۳ که با استقبال این کشورها مواجه شد،یک اقدام ارزشمند در جهت تثبیت صلح و تحکیم همکاری میان همسایگان بود.از این پس تمام کشورهای شرکت کننده باید در قبال تداوم دوستی و امنیت در قفقاز،احساس مسئولیت نمایند. طبعا پیگیری توافقات و تداوم این نشست ها،میتواند برای آینده این منطقه، چشم انداز روشنی را ترسیم نماید.
محسن پاک آیین
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاههای مرکز مطالعات سیاسی و بینالمللی نیست)