ایالات متحده که برای چندین دهه بعنوان یک قدرت بلامنازع و بدون رقیب اقتصادی و نظامی، خود را بر ساختار نظام بین الملل تحمیل نموده است، طی سال های اخیر با چالش ظهور یک قدرت در حال رشد به نام چین مواجه شده که می‌تواند موقعیت هژمون آمریکا را به خطر بیاندازد. دولتمردان آمریکایی که از اوایل دهه 2010 میلادی متوجه روند سریع و بدون وقفه رشد و قدرتمند شدن چین در کلیه عرصه‌ها از جمله اقتصادی و نظامی‌شدند، بلافاصله، سیاست مهار (Containment) به منظور متوقف کردن روند رشد چین را در دستور کار قرار دادند. دولت باراک اوباما با اعلام سیاست چرخش به آسیا، از برنامه‌های آمریکا برای مقابله با چین پرده برداشت و با اعلام جنگ تجاری از سوی دولت ترامپ، این سیاست وارد فاز تقابلی با چین شد.
در حالیکه برخی تصور می‌کردند با شروع کار دولت بایدن، سیاست های آمریکا در قبال چین تعدیل خواهند شد، ولی در عمل در این دولت، تقابل با چین از عرصه اقتصادی به سایر حوزه‌ها از جمله امنیتی و فناوری گسترش یافت. کنار گذاشتن سیاست عدم مداخله در امور داخلی تایوان و عدم پای بندی به اصل چین واحد از سوی آمریکا، که مکررا از سوی دولتمردان چینی بعنوان اصلی ترین خط قرمز این کشور اعلام شده است، بیش از هر موضوعی طی ماه‌های اخیر توجه جامعه بین المللی را به خود جلب نموده است. اما در این میان، آمریکا به ویژه طی یک سال اخیر، جنگ همه جانبه ای در حوزه فناوری بسیار بالای ریزتراشه‌ها(Micro Semi-Conductors) را علیه چین شروع نموده که بسیاری معتقدند، به احتمال زیاد می‌تواند آینده ساختار قدرت در نظام بین الملل و رقابت بین آمریکا و چین را تعیین کند.
آیا ریزتراشه‌ها سرنوشت رقابت بین چین و آمریکا را رقم خواهند زد؟
در دنیای دیجیتال امروز، ریزتراشه‌ها مهمترین و اصلی ترین جزء تشکیل دهنده همه تجهیزات الکترونیکی هستند، به طوریکه آنها را «مغز تجهیزات الکترونیکی مدرن» می نامند . اختراع ریزتراشه‌ها باعث شد تجهیزات الکترونیکی بسیار کوچک تر، ارزان تر، سریع تر و کارآمدتر از قبل شوند. در عصر هوش مصنوعی و تجهیزات هوشمند تمام عرصه‌های زندگی بشری، بدون ریزتراشه‌ها فلج خواهد شد. در تولید سیستم های کامپیوتری، تجهیزات مخابراتی، لوازم خانگی، نظام بانکی، سیستم های امنیتی، تجهیزات پزشکی، حمل و نقل، تجهیزات صنعتی، تجهیزات نظامی از میلیون‌ها ریز تراشه استفاده می‌شود. صنایع بسیار حساس کشتی سازی، هواپیماسازی، تجهیزات فضایی، موشک های هدایت شونده و پهبادها وابستگی شدیدی به ریزتراشه‌های فوق پیشرفته دارند به طوریکه از این قطعات بعنوان «فناوری جادویی» نام برده می‌شود.
آمریکا برای محدودتر کردن دسترسی چین به ریزتراشه‌های پیشرفته و فناوری ساخت آنها، در ژانویه 2023 هلند و ژاپن که بزرگترین کشورهای تولید کننده تجهیزات ساخت ریزتراشه‌ها می‌باشند را نیز متقاعد به کنترل صادرات تجهیزات ساخت ریزتراشه‌ها به چین کرد. شرکت هلندی ASML تنها تولید کننده آخرین نسل دستگاهای اسکنر فتولیتوگرافی می‌باشد که برای ساخت ریزتراشه‌های فوق پیشرفته استفاده می‌شوند. هلند در 30 ژوئن 2023 اعلام کرد که اقدمات کنترلی علیه چین از ابتدای سپتامبر 2023 اجرایی خواهند شد. تایوان که از دیگر تولید کنندگان ریزتراشه‌های پیشرفته می‌باشد، قبل از ژاپن و هلند، با سیاست های کنترلی آمریکا همراهی کرد. تایوان سالانه بیش از دو سوم ریزتراشه‌های مورد نیاز دنیا را تامین می‌کند و این رقم برای ریزتراشه‌های فوق پیشرفته به بیش از 90 درصد می رسد. شرکت TSMC در تایوان که سازنده ریزتراشه‌ها می‌باشد، گران ترین شرکت در کل آسیا و پیشرفته ترین شرکت تولید کننده ریزتراشه‌ها در دنیاست.
اهمیت و نقش کلیدی تایوان در شبکه تولید ریزتراشه‌ها در دنیا، برای آمریکا بسیار حیاتی است. اگر زمانی، کارخانه‌های ساخت ریزتراشه در تایوان به دست چین بیافتند و یا به دلیل درگیری نظامی، مسیر صادرات ریزتراشه‌ها از تایوان به بازار جهانی قطع شود، اقتصاد جهانی با وضعیت خطرناکی مواجه خواهد شد. بسیاری توان تولید ریزتراشه‌ها توسط تایوان را «سپر سلیکونی»( Silicon Shield) برای این جزیره می دانند که نقش یک عامل بازدارنده را بازی می‌کند و دخالت آمریکا برای کمک به تایوان در صورت حمله نظامی‌توسط چین را تضمین می‌کند. البته، تحت فشارهای شدید آمریکا طی سال های اخیر، شرکت تایوانی TSMC مجبور به سرمایه گذاری و ساخت کارخانه‌های جدید در خاک آمریکا شده است. بر اساس توافق صورت گرفته، این شرکت تا سال 2026 بیش از 40 میلیارد دلار برای ساخت پیشرفته ترین ریزتراشه‌ها در خاک آمریکا سرمایه گذاری خواهد کرد.
آمریکا در کنار تلاش برای محدود کردن دسترسی چین به فناوری ریزتراشه‌ها، تلاش دارد با تصویب قوانین متعدد، شرکت های آمریکایی را تشویق به سرمایه گذاری بیشتر در این فناوری حساس در خاک آمریکا نماید. در جولای 2022، «قانون ریزتراشه‌ها»( CHIPS Act) با هدف تشویق تحقیقات، طراحی و ساخت ریزتراشه‌ها در خاک آمریکا تصویب شد. برخی معتقدند که جنگ تراشه‌ها بین آمریکا و چین تا حد زیادی شبیه به رقابت بین آمریکا و شوروی در فضا در دهه 1960 است.
آمریکا با محدود کردن دسترسی چین به فناوری ریزتراشه‌های پیشرفته، فقط به دنبال متوقف کردن پیشرفت های چین در حوزه تجهیزات نظامی نیست بلکه با این اقدام کل اقتصاد چین و پیشرفت های این کشور در حوزه‌های مختلف فناوری را هدف گرفته است. با محدود کردن دسترسی چین به حوزه‌های کلیدی فناوری، آمریکا در صدد است مانع پیشرفت چین در حوزه‌هایی شود که رشد و توسعه اقتصادی در آینده وابسته به آنهاست. پس از اینکه تحریم های آمریکا علیه شرکت هوآوی، ضربه‌های سنگینی به این شرکت وارد کرد، آمریکا بیش از پیش متوجه شد که تسلطش بر زنجیره تولید ریزتراشه‌ها می‌تواند به یک اهرم فشار کارآمد علیه چین تبدیل شود. بر اساس آمار، در سال 2020 شرکت هوآوی با 18 درصد از سهم بازار جهانی، بزرگترین فروشنده گوشی‌های هوشمند در جهان بود. پس از اعمال تحریم های آمریکا، درآمد هوآوی نسبت به سال قبل نزدیک به 35 درصد کاهش یافت و سهم این شرکت از بازار گوشی‌های هوشمند در سال 2022 به 2 درصد از بازار جهانی تقلیل یافت.
آیا چین قادر به خنثی کردن نقشه آمریکا در جنگ ریزتراشه‌ها هست؟
بر اساس آمار گمرک چین، در 5 ماه اول سال 2023 واردات ریزتراشه‌ها به چین در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته 30 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که برای اجرای اکثر پروژه‌های حساس و ساخت اکثر تجهیزات پیشرفته، چین نیازمند واردات ریزتراشه‌های پیشرفته از آمریکا و کشورهای متحد آمریکاست. با شروع جنگ ریزتراشه‌ها علیه چین، مقامات چینی، سیاست ها و برنامه‌های مشوقی گسترده ای را برای از بین بردن وابستگی به آمریکا و متحدانش در صنعت ریزتراشه‌ها را شروع کرده اند. اما واقعیت این است که روند تولید ریزتراشه‌ها یکی از پیچیده ترین و سخت ترین روندها در تولیدات صنعتی است. این روند شامل مراحل طراحی، ساخت، تست و بسته بندی است که هیچ کشوری در دنیا به تنهایی کل این زنجیره را در اختیار ندارد. در حقیقت، شبکه ساخت ریزتراشه‌ها یک شبکه بسیار پیچیده و درهم تنیده متشکل آمریکا و متحدانش است. آمریکا، کشور پیشرو در حوزه طراحی ریزتراشه‌هاست. آمریکا و هلند کشورهای پیشرو در ساخت دستگاه‌های مورد نیاز برای تولید ریزتراشه‌های فوق پیشرفته هستند. کره جنوبی و تایوان کشورهای پیشرو در حوزه تولید ریزتراشه‌ها هستند و برخی کشورها همچون سنگاپور و چین در حوزه تست و بسته بندی فعالند.
از طرف دیگر، علیرغم تمام تلاش های چین طی سال های اخیر برای خودکفایی در حوزه ریزتراشه‌ها، این کشور در سال 2022 توانست تنها 16 درصد از نیاز داخلی خود را تامین نماید و برای واردات ریزتراشه‌ها نسبت به واردات نفت، مبلغ بیشتری هزینه نمود. دستیابی به خودکفایی در حوزه ریزتراشه‌ها شاید بزرگترین چالش پیش روی چین باشد به طوریکه برخی از آن بعنوان پاشنه آشیل چین در تقابل با آمریکا یاد می‌کنند.
به هرحال با برجسته تر شدن نقش دانش و فناوری در تعیین سطح قدرت ملی کشورها در ساختار نظام بین الملل، ایالات متحده بعنوان قدرت هژمون موجود، برای از بین بردن تهدید چین بعنوان تنها قدرتی که می‌تواند جایگاه هژمون آمریکا را به چالش بکشد، جنگ همه جانبه در حوزه فناوری را علیه چین آغاز نموده است. آمریکا با علم به اینکه تسلط بر تکنولوژی‌های آینده از جمله هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی(Quantum Computing) شاه کلید حفظ برتری در حوزه فناوری است، تمام تلاش خود برای ممانعت از پیشرفت چین در این حوزه‌ها را به کار گرفته است. از آنجا که ریزتراشه‌ها بعنوان «مغز الکترونیکی تجهیزات مدرن» شناخته می‌شوند و تولید این قطعات فوق مدرن در انحصار آمریکا و متحدانش است، به نظر می رسد که مقامات کاخ سفید بنا دارند از این ابزار بعنوان محور اصلی جنگ فناوری علیه چین استفاده نمایند. همانطور که اشاره شد، فناوری ساخت ریزتراشه‌ها یک فناوری بسیار پیچیده، زنجیره ای، زمان بر و پرهزینه است که دستیابی به آن توسط یک کشور حتی در میان مدت، امری بسیار بعید به نظر می رسد. از طرف دیگر اگر چین بتواند به شکل معجزه آسایی، آمریکا را در جنگ ریزتراشه‌ها شکست دهد، گام بسیار بزرگی در مسیر تبدیل شدن به قدرت برتر جهانی خواهد برداشت و به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران حوزه روابط بین الملل، نتیجه این تقابل (جنگ ریزتراشه‌ها)، سرنوشت رقابت بین آمریکا و چین و آینده نظم جهانی برای چند دهه را مشخص خواهد کرد.
رضا پیرپیران، کارشناس مسائل چین
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)