برگزاری ششمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی

۵ بهمن ۱۴۰۱
مشاهده ۱۱۲۴

افتتاحیه ششمین کنفرانس تاریخ روابط خارجی با عنوان «دو سده مذاکره در تاریخ دیپلماسی ایران؛ قواعد، دستاوردها و ابتکارات ایرانی» برگزار گردید. این نشست با حضور حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان و تعدادی دیگر از دیپلمات ها و تاریخ نگاران عرصه دیپلماسی در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه برگزار شد.

در ابتدا محمد حسن شیخ الاسلامی رییس مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه در سخنانی گفت: چنان چه مستحضرید از سال 1199 یا 1200 شمسی که وزارت خارجه تاسیس شده است، تاکنون 102 وزیر خارجه سرپرست یا کفیل اداراه دستگاه وزارت خارجه کشور بودند. در این 200 سال باید بگوییم کوله‌بار دستگاه دیپلماسی انباشته از تجربیات دیپلماسی و همچنین تجربه مذاکرات بین‌المللی است.

رئیس مرکز مطالعات بیان داشت، در شورای علمی‌کنفرانس تلاش کردیم تجربیات تاریخ دیپلماسی کشور را بررسی و مقالات امسال با سنت و سبک مذاکرات ایرانی ارایه شود. شکست ها و ناکامی‌ها و پیروزی‌ها می‌تواند راهکار باشد برای ما و از آنها برای تنظیم و بازآرایی سیاست خارجی در روزگار معاصر استفاده کنیم.

شیخ الاسلامی اضافه کرد: یکی از وجوه کنفرانس امسال این است که بر خلاف سالهای گذشته سخنرانی‌ها و مقالات با دعوت از اساتید برجسته و شخصیت های تاریخ پژوه بنام کشور انجام شود. جمعی از نخبه ترین تاریخ پژوهان دعوت ما را پذیرفتند که در پنل های کنفرانس (فردا) سه شنبه نظراتشان را ارایه می‌کنند.

وی در پایان گفت، در روزگاری که وزارت خارجه خیلی به راحتی از زوایای مختلف مسئولانه مورد انتقاد قرار می‌گیرد، به نظرم دستاور کنفرانس امسال می‌تواند هویت دستگاه دیپلماسی را نمایان کند. یکی از وجوه ویژه کنفرانس امسال این است که تصمیم گرفتیم بر خلاف سال‌های گذشته، سخنان و مقالاتی را که ارائه می‌شود با شخصیت‌های به نام کشور گردآوری کنیم. جمعی از نخبه ترین تاریخ ‌پژوهان کشور دعوت مرکز مطالعات را پذیرفتند.

در ادامه وزیر امور خارجه کشورمان در سخنانی به اهمیت دیپلماسی و تاریخ روبط خارجی ایران پرداخته که به شرح زیر است:

پژوهشگران، اندیشمندان، مشارکت کنندگان و میهمانان گرامی

اجازه دهید مراتب خرسندی خود را از استمرار پویش مطالعه  پیرامون تاریخ روابط خارجی ایران که با این دوره وارد ششمین سال خود می‌گردد، ابراز نمایم. بدیهی است مطالعه و پژوهش در حوزه مناسبات گذشته ایران با همسایگان و جامعه جهانی، زمینه افزایش سطح دانایی ما را در برابر رویه‌های رفتاری از سوی سایر کشورها و نیز هنجارهای متفاوت که در قالب هم افزایی نظامات جهانی به کارگزاری سازمانهای بین‌المللی اعمال می‌شود، فزونی می‌دارد. کنفرانس امسال نگاهی به دویستمین سال تاسیس وزارت امورخارجه و دستگاه دیپلماسی دارد. با همین رویکرد، دو سده مذاکرات دیپلماتیک در تاریخ روابط خارجی ایران محل کنکاش این کنفرانس است.

مایه خرسندی است که کشور ما ایران با دیرینه تاریخی قابل اعتنایی از تجارب و آزموده‌های بسیار بمنظور تنظیم مناسبات خود با دیگران برخوردار است. ابتکارات و رویه‌های مذاکراتی متنوع همراه با با دقت نظر و جسارت در دفاع از حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و استقلال کشور در لابلای سطور صفحات تاریخ روابط خارجی ایران مشهود و مبرهن است. با این وجود، در مقاطعی تلخ و زمانه ای دشوار و خاص به دلیل ضعف دولت مرکزی و یا عدم همبستگی ملی ایران نتوانسته در چهارچوب روندهای مذاکراتی از منافع ملی خود صیانت نماید. در برخی از آن ادوار و موارد؛ وابستگی یا توهم شناختی نسبت به قدرت های بزرگ و استعمارگر زمینه بروز این گونه پدیده‌های شوم و خسارت بار را رقم زده است.

در آن کشاکشها بیگانگان نیز با اجرای برنامه‌هایی که امروزه آن را به درستی "جنگ شناختی و ترکیبی" نام نهاده اند، از این غفلت و یا وابستگی سود جستند و سرزمین‌هایی از پیکره ایران را در "ارّان و قفقاز" و یا "بحرین و شرق و غرب ایران" منتزع ساختند.

در برابر این دست اندازیها در گذشته، نهاد دیپلماسی ایران با همه کم توجهی و بی مهری، دخالت های پیوسته پیرامونیان سرای قدرت، همچون درباریان اهتمام بر این داشت تا اتکاء به قواعد و حقوق بین المللی مانع اعمال دستبردها به تمامیت ارضی گردد.

در طول تاریخ ایران؛ رجال کم دانش و یا وابسته و عامل به پیشبرد اغراض بیگانه چونان دست پنهان قوای اهریمنی در تلاش بودند از درون  انسجام جبهه دیپلماسی را هدف قرار دهند. اگرچه خیانت ورزی و دسیسه بازی این کسان در مقاطعی چون عهد وزارت وزیر  خارجه نامدار ایران، میرزا تقی خان امیرکبیر اسباب ناکامی‌کشور را از اعاده نظم داخلی،  متنوع سازی دامنه روابط و اجرای موازنه در تنظیم مناسبات خارجی به کف با کفایت او رقم زد، اما هرگز جهد و تکاپوی دیپلماسی متوقف نشد. حتی در شهریور ۱۳۲۰ که قوای متجاوز متفقین خاک کشور را با نقض بیطرفی اشغال کردند، این کوشش دیپلماسی زمان بود که اعاده تمامیت ارضی و تداوم اعمال حاکمیت ملی را موجب شد.

به واقع این دیپلماسی است که در  مقاطعی - حتی با جانفشانی - مانع از آن می‌شود که نگرش هایی برخاسته از تعلقات به اجانب و یا تعصبات بی حاصل موجب خسارت بر منافع ملی ایران و مصالح عموم ایرانیان گردد.

ایران در بستر دو سده تکاپوی دیپلماتیک برای حفظ حقوق و حاکمیت خود تجارب بسیاری  آموخته و قواعد و اصول مذاکراتی متنوع را به کار بسته است. اینک ضروری است درباره یکایک این نمونه‌ها و مصادیق پژوهش هایی همه جانبه و البته منصفانه صورت پذیرد. از این رو نشست حاضر کوششی است با هدف بررسی دستآوردهای دو سده دیپلماسی ایران که میراث آن به عصر کنونی منتقل گشته است. در این بررسی اهتمام باید متوجه شناخت ماهیت عملیات دیپلماسی ایران باشد، امری که کارگزاران نهاد وزارت امور خارجه مسئولیت آن را عهده دار بودند. از سوی دیگر؛ مطالعه روابط درونی اجتماع ایران، رفتار هیئت حاکمه در عهد نظامات گذشته، تبانی قدرتهای بزرگ، بازی قوای منطقه‌ای و از همه مهم تر ژئوپلتیک تاریخی ایران نیز باید به عنوان مولفه‌هایی مهم برای داوری هر مثال تاریخی ملحوظ نظر اهل تحقیق قرار گیرد. بدون شک با این نگرش است که می‌توان بر رمز و راز تاریخ پرفراز و نشیب تکاپوهای دیپلماتیک ایران آگاهی یافت.

 حضار محترم

تجربه و آگاهی از گذشته اقتضا می‌کند که در مسیر پیش رو و در استمرار مذاکرات دیپلماتیک با آگاهی از اصول و قواعد و با ارزیابی و آسیب شناسی دستاوردهای پیشینیان گام های عملی  را برداشت. دنیای امروز بدون تردید برای عبور از بحران‌های فراگیری که صلح و امنیت جهانی را تهدید می‌کند به گفتگو و مذاکره نیازمند است. اما در انتخاب این رویکرد باید عنایت تمام داشت  که بی توجهی به حقوق ملت ها و نادیده انگاشتن تمامیت ارضی و حاکمیت ملی کشورها، سیاست همیشگی نظامات جهانی و قدرتهای سلطه گر بوده است. دیپلماسی به موازات تقویت ساختارهای دفاعی است که می‌تواند عامل مکمل در مسیر بازدارندگی و تضمین برای استمرار حفظ منافع ملی و مصالح یکایک آحاد ایرانیان باشد. دیپلماسی و میدان بال های همراه و هم افزای پرنده تیز پرواز دیپلماسی ایران هستند.

قدرت دفاعی در تعاریف امروزی برگرفته از دو مولفه قدرت سخت و نرم است و دیپلماسی با کارکردهایی متنوع از جمله در ابعاد "دیپلماسی عمومی و رسانه ای" نقش موثری در تثبیت قدرت دفاعی ج اا دارد. دیپلماسی یک بازوی دفاعی نتیجه‌بخش و البته کم هزینه است که اگر به حرکت درآید می‌تواند مانع از زیاده خواهی سلطه گران گردد.

در شرایط کنونی، از ابتدای کار دولت سیزدهم کوشش بر آن بود تا در چهارچوب نظریه سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی پویا و تعامل هوشمند منافع جمهوری اسلامی ایران با جهان بیرونی دنبال گردد. مذاکرات دیپلماتیک با اتکا به اصول سه گانه عزت، حکمت و مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران در دستور کار قرار گرفت. حاصل چنین تکاپوی همه جانبه در یک سال و اندی اخیر، اسناد بسیاری است که نتیجه مذاکرات دیپلماتیک فشرده و اثربخش با سایر کشورها بوده که به فضل الهی مدون و مبادله و اجرایی شدند.در این میان همسایگان محور رویکرد تعاملی جمهوری اسلامی ایران بوده اند.

در مذاکرات دیپلماتیک اصل بر "سرعت و دقت عمل توامان" است که در این زمینه نیز هیچگاه یک وجه از این دو الزام با همه فشارهای سیاسی و رسانه ای   از سوی دستگاه دیپلماسی فدا نگردیده است.

 همکاران عزیز و پژوهشگران محترم

اجازه می خواهم در پایان سخن توجه شما را به شرایط خطیر کنونی جهان بی‌ثباتی جلب کنم که با بحرانهای برساخته قدرتهای بزرگ و دخالت های فرامنطقه ای زمینه رشد افراط‌گرایی را در تمام جغرافیای جهانی محتمل ساخته است.جمهوری اسلامی ایران معتقد است در شرایط کنونی برای کاهش التهابات پیش رو، بازگشت به "مذاکرات احترام آمیز و به دور از زیاده خواهی" پیش نیاز نیل به توافقات تعهدآور است.

جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی و در قیاس با تاریخ گذشته خود از توانمندی‌های گسترده و متمایزی برخوردار است. لذا نادیده انگاشتن آن می‌تواند هزینه‌های تجاوزگری و دخالت در امور منطقه را به شدت افزایش دهد.جمهوری اسلامی ایران به ماموریت حفظ صلح و تامین امنیت جهانی پایبند است و مسئولانه می‌کوشد این پیام را ترویج و تبیین نماید.از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران در صیانت از حاکمیت و تمامیت ارضی خود کوچکترین تردیدی ندارد.امیدوارم در پایان این  کنفرانس نتایج قابل تاملی از مباحث حاضر تهیه و برای تنویر افکار عمومی  انتشار یابد. لازم می دانم از اهتمام همکاران خود در مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امورخارجه قدردانی نمایم.

همچنین نشست های این کنفرانس روز سه شنبه 4 بهمن 1401 در سه بخش مذاکرات دیپلماتیک ایران قبل از جنگ جهانی اول، مذاکرات دیپلماتیک ایران بین دو جنگ و مذاکرات دیپلماتیک ایران بعد از جنگ جهانی دوم برگزار شد. در این نشست ها مهمترین رویدادهای تاریخی از جمله مذاکرات منتهی به انعقاد معاهده گلستان و ترکمنچای، مذاکرات تحدید حدود ایران و عثمانی، قرارداد دفاعی ایران و آمریکا و ... با حضور پژوهشگران و اساتید برجسته تاریخ بررسی و ارزیابی شد.

 

متن دیدگاه
نظرات کاربران
تاکنون نظری ثبت نشده است