بیست و هفتمین کنفرانس اعضاء (کاپ 27) کنوانسیون چارچوب تغییرات آب و هوایی سازمان ملل با شعار "با هم برای اقدام" از تاریخ 15 لغایت 27 آبانماه 1401در شهر شرم الشیخ مصر برگزار می‌گردد. لزوم انجام اقدامات جسورانه و فوری جهت کاهش هرچه بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای، حصول اطمینان از پیشرفت عاجل و ضروری در راستای افزایش سازگاری و تاب آوری در برابر آثار تغییرات آب و هوایی، کمک به جوامع آسیب پذیر، افزایش قابل توجه در خصوص تامین مالی تغییرات آب و هوایی، از جمله کمک سالانه 100 میلیارد دلاری به کشورهای در حال توسعه و همچنین ارتقاء سطح همکاریهای بین المللی در راستای دستیابی به توافقی مبتنی بر مشارکت فراگیر و فعال همه ذینفعان از مهمترین اهداف کاپ 27 می‌باشد. در نشست مزبور، بیش از چهار هزار شرکت کننده شامل نمایندگان عالیرتبه دولتها، سازمانها و شرکتهای معظم بین المللی از قریب به 200 کشور جهان، در پنج حوزه آب، غذا، طبیعت، کربن زدایی و سازگاری به تبادل نظر خواهند پرداخت و تصمیمات بعضا مهمی را اتخاذ خواهند کرد.

مهمترین اهداف کاپ 27
کاپ 27 تغییرات آب و هوایی سازمان ملل، دارای اهداف مهمی از جمله در حوزه کاهش انتشار، سازگاری و امور مالی تغییرات آب و هوایی می‌باشد. در خصوص کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، کاپ 27 بدنبال آن است که تمامی‌کشورها (بویژه آنهایی که نقش راهبری را دارند) را نسبت به انجام «اقدامات جسورانه و فوری» در راستای کاهش هرچه بیشتر انتشار گازهای گلخانه‌ای ترغیب نموده و میزان افزایش گرمایش جهانی را در حد کمتر از ۲ درجه سانتیگراد حفظ نمایند. درکاپ 26 و در چارچوب مکانیزمی تحت عنوان ‘ratchet mechanism’ (مکانیزم چرخ ضامن دار)، تلاشی بمنظور ارتقاء میزان کاهش انتشار از طریق سندهای موسوم به مشارکتهای تعیین شده ملی (Nationally Determined Contributions -NDCs) بعمل آمد لیکن به سبب ناکافی بودن تعهدات، این اقدام به کاپ 27 محول شده است. پیش از این، برخی صاحبنظران، نقش کاپ 27 را در بستر پیشبرد موافقتنامه پاریس چندان تاثیرگذار نمی دانستند، لیکن در شرایطی که تا اولین بازنگری NDC ها در سال 2025 مدت زمان زیادی باقی نمانده؛ نقش کاپ حاضر بعنوان تکمیل کننده کار نیمه تمام کاپ قبلی بسیار مهم ارزیابی می‌شود. بررسیهای اخیر UNFCCC نشان میدهد که در صورت اجرای تعهدات تعیین شده کاهش انتشارات ملی، میزان انتشار تا سال 2030 به10/6 درصد افزایش خواهد داشت که این خود بر خلاف کاهش انتشار 45 درصدی مورد نیاز جهت حفظ گرمایش 1/5 درجه ای کره زمین می‌باشد.
در حوزه سازگاری، کاپ 27 تلاش خواهد نمود تمهیدات لازم جهت پیشرفت عاجل در راستای افزایش تاب آوری در برابر تغییرات آب و هوایی و ارائه کمکهای مورد نیاز به جوامع آسیب پذیر را تسهیل نمایند. بر خلاف اقدامات بعمل آمده در خصوص کاهش انتشار، تلاشهای صورت گرفته در ارتباط با سازگاری، در کاپهای قبل توفیق کمتری در جهت جلب توجه ذینفعان داشته است. در کاپ 26 از کشورهای توسعه یافته درخواست بعمل آمد میزان تامین مالی برای پروژه‌های سازگاری را دوبرابر نمایند و در قالب برنامه ای دو ساله ذیل "هدف جهانی برای سازگاری" موسوم به GGA در خصوص افزایش میزان مقاومت و کاهش آسیب پذیری در برابر آثار تغییرات آب و هوایی اقداماتی را بعمل آورند. بنظر می رسد در جریان کاپ حاضر اهدافی که پیش از این در چارچوب کاهش انتشار و در قالب برنامه‌هایی همچون "مکانیزم چرخ ضامن دار" یا "نقطه پایانی" به نحو جاه طلبانه ای پیگیری می‌شد، در حوزه سازگاری نیز مورد تعریف قرار گیرند.
در خصوص امور مالی، کاپ 27 با نظر داشت تجربیات پیشین، سعی خواهد نمود پیشرفت قابل توجهی در ارتباط با تامین مالی مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های مختلف، از جمله جلب کمک ۱۰۰ میلیارد دلار در سال کشورهای توسعه یافته بعمل آورد. فی الواقع این موضوع با توجه به عدم موفقیت کاپ 26 از موارد مهم عدم رضایت کشورهای در حال توسعه و آسیب پذیر بشمار می رود. کشورهای توسعه یافته در این چارچوب متعهد هستند از سال 2020 تا سال 2025 هر ساله به میزان 100 میلیارد دلار مشارکت مالی داشته باشند. صندوق بین المللی پول تخمین زده است که کشورهای در حال توسعه بمنظور تحقق اهداف پاریس و توسعه پایدار، تا سال 2030 هر ساله به میزان 5/2 تریلیون دلار حمایت مالی نیازمند هستند.

پنج حوزه کلیدی کاپ 27

آب
امروزه شاهد وقوع مکرر و تشدید یافته بلایای طبیعی مرتبط با آب همانند سیل و خشکسالی می‌باشیم. بگزارش نهاد بین الدولی تغییرات آب و هوایی سازمان ملل (IPCC) به دلیل تغییرات آب و هوایی و در صورت افزایش دمای 2 درجه سانتیگراد جهان، 3 میلیارد نفر ممکن است با کمبود آب فیزیکی مواجه خواهند شد که در این میان قاره آفریقا و سایر مناطق آسیب پذیر به شدت تحت تأثیر آن قرار خواهند گرفت. موضوع امنیت آب در میان اولویتهای اصلی ریاست مصری کاپ 27 می‌باشد. از اینرو می‌توان انتظار داشت که در جریان کنفرانس شاهد همکاری جدی میان دولتهای درگیر در موضوع با سایر ذینفعان این حوزه باشیم. یافتن راه حل های فوری جهت رفع نگرانی‌های جدی در حوزه آب، کلید دستیابی به توسعه پایدار در آینده است. قرار است پس از کاپ 27، در ماه مارس 2023، رهبران جهان در کنفرانس بین المللی آب سازمان ملل متحد شرکت نمایند تا در مورد پیوندهای متقابل بین آب و توسعه، آب و هوا و همچنین سلامت تبادل نظر نمایند.

طبیعت
حفظ یا محدود نگاه داشتن افزایش دمای 1/5 درجه سانتیگرادی برای زمین بدون توقف و معکوس کردن روند جنگل زدایی، تغییر سیستم های غذایی و کاربری زمین و همچنین حفاظت از اکوسیستم های اقیانوسی میسر نخواهد بود. طبیعت با سرعتی بی سابقه در حال تخریب شدن است. این امر نه تنها زندگی حیوانات و گیاهان بلکه پایه‌های اقتصاد، معیشت، سلامت و امنیت غذایی بشر را در سراسر جهان از بین نابود خواهد کرد. بنا به تخمین بعمل آمده توسط IPCC بخش کاربری زمین در ارتباط با انتشار حدودا یک چهارم از کل گازهای گلخانه ای در جهان نقش دارد. در جریان کاپ 26 مشارکت های چندجانبه بی سابقه ای با هدف حفاظت و احیای طبیعت شکل گرفت بطوریکه دوازده شرکت بزرگ جهان که در عرصه تولیدات کشاورزی فعال هستند متعهد شدند که در چارچوب یک نقشه راه بلندپروازانه جهت توقف جنگل زدایی و کالاهای مرتبط با آن و همچنین در راستای حفظ یا محدود نگاه داشتن افزایش 1/5 درجه سانتیگرادی دمای زمین، اتحادیه جنگل های استوایی را تاسیس نمایند. برخی انتظار دارند در جریان کاپ 27 چنین ابتکاراتی تکرار شود.

غذا
سیستم‌های مصرف جهانی غذا، زمین و اقیانوس بیش از 12 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و بیش از 40 درصد از کل مشاغل را تشکیل می‌دهند. بحران غذایی که به دلیل جنگ در اوکراین، گسترش زنجیره تامین و قیمت انرژی تشدید شد، به این معنی است که قیمت کالاهای کشاورزی به شدت افزایش یافته است. این امر به ویژه تأثیرگذار است: تا سال 2021، بیش از 820 میلیون نفر از گرسنگی رنج می‌برند. بحران امنیت غذایی به ویژه در شاخ آفریقا در شرایط وخیمی قرار دارد بطوریکه اعلام قحطی در آن منطقه بسیار قریب الوقوع است. این موضوع توجه بسیاری را در کاپ 27 جلب خواهد نمود. بخش کشاورزی و تولیدات مواد غذایی به تنهایی مسئول انتشار یک سوم گازهای گلخانه ای در جهان می‌باشد. از دیگر سوی تحقیقات بعمل آمده توسط IPCC نشان میدهد که تغییرات آب و هوایی نیز تاثیر قابل توجهی بر بهره وری مواد غذایی گذارده و موجب کاهش 21 درصدی تولیدات این بخش در سطح جهان شده است. بروز نگرانی‌های جهانی در خصوص بحران غذا بویژه پس از جنگ روسیه و اوکراین در کنار تاثیرات مخرب تغییرات آب و هوایی بر این بخش، مقوله امنیت جهانی غذا را بیش از پیش پررنگ نموده است. بطوریکه برای اولین بار در جریان نشست تغییرات آب و هوایی سازمان ملل و کاپ 27 به یکی از موضوعات محوری تبدیل شده است.

کربن زدایی صنعت
در جریان نشست کاپ 27، کشورها در خصوص چگونگی اجرای تعهدات بعمل آ مده در کاپ 26 گلاسکو تبادل نظر و تصمیم گیری خواهند نمود. در این خصوص تاکید بر اتخاذ راهکارهای منصفانه بویژه با نظرداشت ملاحظات اقتصادهای نوظهور می‌باشد. رشد بی رویه شهرنشینی موجب افزایش بکارگیری تولیداتی نظیر سیمان، آهن و فولات، آلومنیوم و شیمایی شده است. بر اساس تخمینهای بعمل آمده در حاضر 30 درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در چارچوب فعالیت صنایع یاد شده انجام می‌گیرد. بیش از 50 شرکت که مجموع ارزش آنها در بازار پنج قاره جهان برابر با هشت و نیم تریلیون دلار در راستای ایجاد بازارهایی برای خلق فناوریهای نوآورانه در حوزه انرژیهای پاک ائتلافی تحت عنوان First Movers Coalition یا ائتلاف اولین حرکت دهندها (FMC) ایجاد نمودند.FMC در نوامبر2021، در کاپ 26 گلاسکو تعهدات قابل توجهی در ارتباط با اعمال سیاستهای کربن زدایی در چهار صنعت هواپیمایی، حمل و نقل دریایی، آهن و ترابری جاده ای اعلام داشت. اعضای ائتلاف مزبور همچنین در نشست سالانه مجمع اقتصاد جهان در داووس (ماه می 2022) تعهدات خود در حوزه صنعت آلومنیوم و تسریع در حذف دی اکسید کربن را تشریح نمودند. FMC همچنین قرار است در جریان نشست کاپ 27، برنامه‌های جاه طلبانه خود جهت گذار به صنعت سبز در بخش تولیدات شیمایی و بتن را اعلام نماید.

سازگاری با تغییرات آب و هوا
روند نگران کننده تاثیرات فاجعه بار تغییرات آب و هوایی در حال تشدید می‌باشد.. آخرین گزارش IPCC نشان از آن دارد که در حال حاضر تقریبا سه میلیارد و سیصد میلیون نفر در سراسر جهان بطور مستقیم از تغییرات آب و هوایی تاثیر می‌پذیرند این در حالیست که بخش مهمی از کشورهای بشدت آسیب پذیر از جمله کشورهای در حال توسعه و کشورهای جزیره‌ای کوچک در انتشار گازهای گلخانه ای و کمک به تشدید گرمایش جهان کمترین سهم را دارند. با نظرداشت شرایط مزبور، مقابله با چالش‌ها مستلزم واکنش هماهنگ جهانی، از جمله افزایش منابع مالی عمومی و ترکیبی، مشارکت‌های چندجانبه جدید توسط ذینفعان و افزایش راهکارهای نوآورانه برای انطباق با اثرات تغییرات آب و هوایی می‌باشد. از اینرو کاپ 27 در راستای تحقق اهداف موافقتنامه پاریس و کنوانسیون چهارچوب تغییرات آب و هوایی سازمان ملل بر افزایش راه حل های سازگاری، تجمیع منابع مالی و تقویت میزان دسترسی به آنها تاکید خواهد نمود. این موضوع در شمار اولویتهای اول کاپ 27 از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. ورود فعال شرکتهای معظم سرمایه گذاری بین المللی جهت کمک به افزایش سازگاری با تغییرات آب و هوایی بازخوردهای بسیار خوبی در سطح جهان داشته است. بر اساس گزارش سال 2019 کمیسیون جهانی سازگاری Global Commission on Adaptation (GCA) در مجموع یک تریلیون و هشتصد میلیون دلار در حوزه سازگاری و تطبیق با تغییرات آب و هوایی در سطح جهان سرمایه گذاری انجام گرفته است.
به عنوان نتیجه گیری از این بحث لازم به ذکر است که کاپ 27 به سبب آنکه مهر تائیدی بر آخرین یافته‌های علمی در خصوص نقش انسان در گرمایش زمین و تغییرات سرسام آور آب و هوایی می‌گذارد، از نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری در چارچوب موافقتنامه پاریس برخوردار خواهد بود. کاپ 27 تلاش خواهد نمود تا دولتها را به اتخاذ راهکارهای جدی و فوری جهت کاستن از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، ارتقاء میزان سازگاری و مقاومت انسان و طبیعت در شرایط گرمایش زمین و گسترش آثار تغییرات آب و هوایی، تامین مالی هزینه‌های گزاف کربن زدایی از صنایع، کمک به جوامع بشدت آسیب پذیر و مشارکت فراگیر و فعال همه ذینفعان بطور خاص در پنج حوزه کلیدی تامین آب، امنیت غذایی، طبیعت، کربن زدایی صنعتی و سازگاری ترغیب نماید.

سید علی صالح‌پور، کارشناس معاونت پژوهشی و مطالعاتی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)