مفهوم متاورس

اولین بار اصطلاح متاورس یا فراجهان (Metaverse) در سال 1992 در رمان علمی تخیلی نیل استفنسون با نام «تصادف برفی» ابداع شد. این داستان، شخصیتی را نشان می داد که در طول روز یک آدم معمولی و شب‌ها هکری قدرتمند در دنیای مجازی بود. البته امروزه، ایده یک محیط آنلاین دائمی، بدون توقف، سه‌بعدی و همه‌جانبه که در آن افراد بتوانند با یکدیگر تعامل داشته باشند و چیزهایی بسازند، بخرند و بفروشند، دیگر صرفا موضوع داستان‌های تخیلی نیست. به احتمال زیاد نسل‌های آینده زمان زیادی و شاید بیش از نیمی از عمر خود را در دنیای مجازی سپری می‌کنند و از این راه به تحصیل، اشتغال، تفریح و ... می‌پردازند. این بدان معناست که به مرور مرزهای زمینی کم‌رنگ گشته و دنیاهای مجازی مختلفی درون دنیای واقعی ما، باورها و رفتارهای نسل آتی را شکل خواهد داد. اگر اکنون تمرکز بر چگونگی تأثیر ژئوپلیتیک بر متاورس است، در آینده باید بدان اندیشید که متاورس چگونه متعاقباً بر ژئوپلیتیک تأثیر خواهد گذاشت. در حالی که هنوز مفهوم «متاورس» به قدر کافی منسجم نیست، این اتفاق نظر وجود دارد که ترکیبی از فناوری‌ها، از جمله واقعیت افزوده و مجازی (AR و VR)، ارزهای رمزپایه و امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) پایه‌های یک دنیای دیجیتالیِ فراگیر را ایجاد می‌کنند که در آن مردم قادر به داشتن تعامل و تجربیات مشترک با یکدیگر و همچنین ایجاد و خرید و فروش دارایی‌های دیجیتال هستند. متاورس چشم اندازی از نحوه عملکرد نسل بعدی اینترنت و گام بعدی در تکامل اینترنت از دنیای مجازی دو بعدی به سه بعدی با تجربه ای همه‌جانبه در زندگی واقعی است. به طور کلی، این فضا یک آواتار یا هویت دیجیتالی را در اختیار کاربران قرار می دهد که به آنها امکان دسترسی به یک اکوسیستم دیجیتال یکپارچه را داده و این اکوسیستم، ارز و دارایی‌های خود را خواهد داشت (پیشنهاد می‌شود برای درک نسبی از چگونگی عملکرد این فضای شگرف و در عین حال پیچیده، فیلم‌های سینمایی از جمله Ready player one و Free guy را تماشا کنید).

در نهایت، هنگامی‌که یک متاورس تمام عیار ساخته شد، باید کنترل شود؛ نظم آن باید حفظ شده و قوانینی در مورد تمام امور قابل وقوع و همچنین مکانیزم‌های حل و فصل اختلافات میان افراد تبیین شود. پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک و با همه‌گیر شدن فراجهان‌ها، دولت‌ها بالاجبار وارد عمل شده و با ایجاد چارچوب‌های معین در آن، از فعالیت‌های اقتصادی گرفته تا رفتار مجرمانه یا امور سیاسی را پوشش دهند. البته به عقیده برخی کارشناسان، دوران «دیپلماسی متا» در شرف آغاز است و به زودی دولت‌ها دیپلماسی و ایجاد روابط را در متاورس انجام خواهند داد. در نیمه دوم سال 2021، شاهد آن بودیم که باربادوس اولین کشوری بود که سفارت خود را در متاورسِ «Decentraland» تأسیس کرد. چنین اقدامی می‌تواند به زودی موجب تحریک دیگر دولت‌ها شده تا از آن برای کاهش هزینه‌ها، سهولت ارتباط یا دیگر مقاصد و منافع خود بهره گیرند.

رقابت قدرت‌ها

با این حال، رقابت قدرت های بزرگ - همانطور که قبلا در حوزه فناوری بین ایالات متحده و چین شاهد بودیم - احتمالاً به متاورس نیز وارد خواهد شد. در شرایط کنونی، چین که از پیشگامان ساخت و توسعه شبکه نسل پنج اینترنت بود، اکنون به اولین توسعه دهنده شبکه نسل ششم مبدل شده و این موضوع می‌تواند در آینده بازی را به نفع این کشور تغییر دهد. به عقیده متخصصانِ این حوزه، مادامی‌که به شبکه‌های نسل شش دسترسی نداشته باشیم، امکان توسعه متاورس را در ابعاد بسیار وسیع نخواهیم داشت (در حال حاضر و به علت ضعف سخت‌افزاری، تعاملات در متاورس‌ها به نهایتاً چند هزار نفر محدود است). طبیعتاً پیشگام شدن و یا جا ماندن از یک فضایِ تعاملیِ به شدت تاثیرگذار بر نسل آینده، از منظر منافع و امنیت ملی برای دولت‌ها به شکل تهدید یا فرصت تلقی می‌شود. در گذشته نمونه چنین رقابت‌هایی را در تحریم اپلیکیشن‌های ساخت چین مثل تیک‌تاک توسط آمریکا مشاهده کرده‌ایم. علاوه بر این، پکن نیز هر گونه اقدامی را برای اجازه فعالیت اقتصادهای غیرمتمرکز مبتنی بر بلاک‌چین در داخل چین که خارج از کنترل این کشور باشد، مسدود می‌کند.

آینده فراجهان

ناگفته نماند بر خلاف آنچه اکنون شرکت‌هایی مثل «متا» (فیسبوک سابق) یا حتی شرکت‌های واقع در چین مانند «علی‌بابا» به عنوان پیشروهای این حوزه بدان مشهور شده اند، متاورس به معنای واقعی کلمه نیازمند یک فضای غیر متمرکز (Decentalized) است. فضای غیر متمرکز که بر روی بلاکچین استوار است به این مفهوم بوده که این فضا به هیچ سازمان، دولت یا شخص خاصی وابسته نیست، در اختیار کسی قرار نداشته و توسط کاربران خود اداره می‌شود. در حالی که اکثر شبکه‌های جریان اصلی و رایج کنونی در اختیار دولت‌ها، صاحبان رسانه و قدرت بوده و طبق قوانین و جهت‌گیری‌های خود بر آن نظارت دارند (مثلاً قانون حذف پست‌های طرفدار محور مقاومت در اغلب شبکه‌های آمریکایی). باید منتظر ماند و دید آیا دولت‌ها یا صاحبان قدرت هیچگاه اجازه ظهور را به آن «فراجهانِ» غیرمتمرکز خواهند داد؟ به هر روی همان‌گونه که در عصر معاصر، عبور از نامه، فکس و تلفن به دنیای اینترنت و اسمارت‌فون را مشاهده کردیم، ناچار و به تدریج از چنین فضایی نیز به فراجهان‌های نوین سه بعدی قدم خواهیم نهاد.

  (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)