بسیاری از پژوهشگران روابط بین الملل و اندیشکده‌های مطالعاتی و پژوهشی بر این باورند که جنگ اوکراین موجب تغییرات ژئوپلتیکی وسیع و گسترده ای در سطح اروپا و جهان خواهد شد و بلوک بندی‌های قدرت را تغییر خواهد داد. نظام دو یا چند محوری ایجاد و جهان شاهد رقابت، همکاری و تقابل میان آنها خواهد بود.

برخی از مراکز تحلیل مسائل نظامی و تسلیحاتی در اروپا نیز معتقدند که جهان به سمت نظامی‌گری بیشتر خواهد رفت و هزینه‌های نظامی‌کشورها افزایش خواهد یافت. در سال 2021 بودجه نظامی‌کشورها از مرز 2 تریلیون دلار عبور کرده است. سرمایه گذاری‌ها نیز به سمت ساخت سلاح‌های جدید متمایل خواهند شد و درگیری‌های ژئوپلتیک نیز افزایش خواهد یافت.

جنگ روسیه علیه اوکراین یکی از خطرناک ترین بحران‌های امنیتی اروپا پس از جنگ دوم جهانی است. این جنگ فصل جدیدی در تاریخ اروپا ایجاد کرده است. یکی از پیامد های جنگ اوکراین، نظامی‌شدن اروپا است. اروپا بسرعت به سمت نظامی‌شدن بیشتر حرکت می‌کند و جهان در آینده  با یک اروپای جدید مواجه خواهد شد.

بدون تردید نفوذ و گسترش جغرافیایی ناتو به سمت شرق که از سال 2006 آغاز شد، یکی از علل جنگ اوکراین بوده است. هم اکنون 30 کشور عضو ناتو هستند و 21 کشور در قالب شریک و همکار راهبردی با ناتو همکاری می‌کنند. غرب با بهره گیری از جنگ اوکراین، تلاش دارد وجود ناتو را ضروری جلوه دهد و پیوندهای فراآتلانتیکی را تقویت کند. آقای ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو گفت: جنگ اوکراین ممکن است سال ها طول بکشد. وی بر لزوم حمایت نظامی از کشورهای اروپایی تاکید کرد.

درخواست عضویت سوئد و فنلاند در ناتو و پذیرش این دو کشور در نشست سران این پیمان در اسپانیا یکی از تحولات مهم ژئوپلتیکی ناشی ازتهاجم روسیه به اوکراین است. باتوجه به مرز 1300 کیلومتری فنلاند با روسیه، مرزهای روسیه و ناتو، به دو برابر افزایش خواهد یافت. در اجلاس ناتو در مادرید، ناتو، روسیه را مهمترین تهدید خود معرفی کرد. این یک علامت قوی در زمینه نظامی سازی مجدد اروپا است.

افزایش روحیه ناسیونالیستی و ملی گرایی در اروپا، تهدید معرفی کردن روسیه از سوی ناتو و افزایش بودجه نظامی‌کشورهای اروپایی از جمله آلمان و اختلافات تاریخی، اروپا را به سمت نظامی سازی جدید به پیش خواهد برد. ضمن اینکه، اروپا با بدترین بحران انرژی خود در طی چند دهه گذشته مواجه است.

از نظر آمریکایی‌ها، روسیه یک قدرت رو به کاهش است. آمریکا و انگلیس بدنبال تضعیف و فروپاشی روسیه می‌باشند، لذا بدنبال فرسایشی کردن جنگ اوکراین هستند. آمریکا و انگلیس یک طرح پیچیده، چند بعدی و چند لایه  را در بحران اوکراین دنبال می‌کنند.

آمریکا بدنبال وابسته تر کردن هر چه بیشتر اروپا در زمینه‌های انرژی، امنیتی، دفاعی، سیاسی و اقتصادی به خود می‌باشد. بر اساس آمار منتشره از سوی کمیسیون اروپا، آمریکا تا پایان ماه می سال جاری 28 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر کرده است. آمریکا تلاش می‌کند در جهت کاهش وابستگی کشورهای عضو اتحادیه اروپا به سوخت فسیلی روسیه نیز سهم داشته باشد. به دلیل وابستگی‌های اروپا به آمریکا، اروپای امروز به قیمومیت آمریکا درآمده و اروپا نمی‌تواند یک سیاست داخلی و بین المللی مستقل داشته باشد.

بررسی‌ها و تجزیه و تحلیل اندیشکده‌های پژوهشی و مطالعاتی اروپا نیز بیانگر این حقیقت است که وابستگی‌های اروپا به آمریکا، مانع از نقش آفرینی مستقل اروپا در موضوعات و مسائل مهم منطقه ای و جهانی شده است.

جنگ اوکراین موجب تغییر سیاست آلمان در قبال روسیه از سیاست موازنه مثبت به موازنه منفی شده است. آلمان تا پیش از گسترش ناتو به سمت شرق، جایگاه مرزی داشت؛ اما متعاقب گسترش ناتو به سمت شرق، جایگاه مرکزی پیدا کرده است. آلمان که قبلا موتور اقتصادی اتحادیه اروپا بود، در حال تبدیل شدن به قدرت نظامی اروپا است. بودجه نظامی آلمان برای سال 2022، 100 میلیارد یورو افزایش یافته و سالانه 2 درصد از تولید ناخالص ملی به بودجه نظامی این کشور اضافه می‌شود. در این صورت آلمان مجددا به بزرگترین قدرت نظامی اروپا تبدیل می‌شود و این امر در محاسبات امنیتی اروپا اهمیت زیادی خواهد داشت.

جنگ در اوکراین و استمرار آن، نه به نفع روسیه است، نه اوکراین، نه اروپا، نه کشورهای منطقه و نه سایر مناطق جهان، فقط به نفع آمریکا و انگلیس (آنگلاساکسون) است. روسیه ضعیف شده و اروپای ضعیف شده، بنفع آمریکا و انگلیس است. هدف غایی آمریکا و انگلیس حکومت و تسلط آنگلاساکسون‌ها بر جهان است.

جنگ اوکراین فرصت ها و چالش هایی را برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کرده است. مناسب است جمهوری اسلامی ایران ضمن بررسی مستمر و دقیق تحولات و پیامد های ژئوپلتیک ناشی از تحولات اوکراین در منطقه و جهان، همواره بر توقف فوری جنگ اوکراین و استمرار مذاکرات برای ایجاد و استقرارصلح تاکید نماید.

ایران باید آمادگی خود را برای میانجی‌گری به منظور بازگشت صلح و ثبات به منطقه و جلوگیری از تلفات انسانی بیشتر به طور مستمر تکرار و مورد تاکید قرار دهد. تا کنون چهار بار وزیر خارجه اوکراین در تماس با وزیر امور خارجه کشورمان و با اشاره به روابط خوب ایران با روسیه، خواستار میانجیگری ایران شده است. گفتگوهای وزیر امور خارجه کشورمان با مقامات روسیه در این ارتباط  نیز حائز اهمیت است. میانجیگری این فرصت را به جمهوری اسلامی ایران می دهد تا ضمن شناخت دقیق ریشه‌های مورد مناقشه، سیاست ها، مواضع غیر اعلامی طرف های جنگ و تحولات آن، با اتخاذ سیاست های واقعگرایانه و دوراندیشانه، منافع و مصالح خود و منطقه را بهتر حفظ و تامین نماید.

با توجه به روند تحولات جنگ اوکراین و تاثیرات و پیامد های منطقه ای و بین المللی آن، مناسب است تقویت روابط دو جانبه با تک تک کشورهای اروپایی در دستور کار دستگاه دیپلماسی قرار گیرد. همچنین مناسب است در مقطع زمانی کنونی ارتباط، تعامل و تبادل نظر با اندیشکده‌ها و موسسه‌های پژوهشی و مطالعاتی در کشورهای اروپایی گسترش بیشتری یابد.

جواد کچوئیان، مدیر گروه مطالعات اروپا و آمریکا

  (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)