کتاب حاضر [1] توسط مرحوم آقای فرانسوا نیکولو سفیر اسبق فرانسه در ایران که یکی از ایران شناسان مطرح در فرانسه بشمار می رفت، نوشته شده است. آقای نیکولو از دیپلمات هایی بود که در روند مذاکرات هسته ای ایران تلاش بسیار نمود و در دانشکده علوم سیاسی پاریس، کرسی ایران شناسی و بحث هسته ای ایران را تدریس می نمود.

او در ماه مارس 2021 پیش از آنکه آخرین صفحات کتاب خود را به اتمام برساند، از دنیا رفت. اما خوشبختانه شماری از دوستان نزدیک او که از اساتید دانشگاه و ایران شناس بودند، کتاب را جمع آوری و با درج مقدمه ای توسط پییر ژوکس[2]  ( از وزرای اسبق کشور و وزیر دفاع اسبق فرانسه) در ماه ژوئن 2022 موفق به چاپ کتاب شدند.

کتاب اتم ها، موش ها و انسان‌ها در 376 صفحه و در قالب 35 فصل نوشته شده و توسط انتشارات Hemispheres منتشر گردیده است. نویسنده تلاش نموده تا در نگارش کتاب از یادداشت های دست نویس خود گرفته تا اسناد طبقه بندی شده در وزارت امور خارجه فرانسه استفاده نماید. او بحث انرژی هسته ای ایران را از سال 1970 روایت می‌کند که فرانسه یکی از حامیان پروپاقرص برخورداری ایران از انرژی هسته ای صلح آمیز در دوره پهلوی دوم بود. از این رو فرانسه چه به لحاظ کمک مهندسی، چه همکاری شرکت ها و دولتمردان فرانسوی با ایران تلاش داشت تا بلندپروازی‌های شاه سابق ایران را در منطقه تحقق بخشد.

اما با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، خوش بینی فرانسویان از موضوع انرژی هسته ای ایران پایان یافت. از طرف دیگر، منابع مالی ایران پس از انقلاب بلافاصله درگیر تامین هزینه‌های جنگ با عراق و شروع جبهه مقاومت توسط ایران در لبنان شد. سال 2002 بود که مجددا بحث انرژی هسته ای ایران و ابعاد نظامی آن در صدر مباحث بین المللی قرار گرفت.

در فرانسه در خصوص بحث هسته ای ایران دو رویکرد وجود دارد: یکی همان سیاست اتخاذی آمریکاست که با تحریم و تهدید به جنگ علیه ایران همراه است و رویکرد دیگر پیگیری مذاکرات سیاسی می‌باشد. در این مورد وزارت امور خارجه و ریاست جمهوری فرانسه همیشه با هم اختلاف نظر داشته اند.

آقای نیکولو در کتاب خود تلاش دارد تا در قالب رمانی سیاسی- تاریخی با استناد به مطالب طبقه بندی شده در وزارت امور خارجه فرانسه، به رویدادهایی که در زمینه میانجی گری و دستیابی به توافق وین در سال 2015 اتفاق افتاد، بپردازد. نویسنده توافق 14 ژوئیه 2015 را یک پیروزی سیاسی می خواند و اظهار می نماید که شخصا از برجام حمایت کرده است. او، به عنوان کسی که در وزارت امور خارجه فرانسه از زوایای مختلف این موضوع مطلع و در جریان بوده، خروج ترامپ از برجام را جرقه ای برای نگارش کتاب خود می داند.

آقای نیکولو در کتاب حاضر از اسناد تاریخی، یادداشت های شخصی، اخبار و همان گونه که ذکر شد، از آرشیو سیاسی وزارت خارجه فرانسه بین سال های 2000- 1960 بهره برداری کرده است. همچنین از منابع اطلاعاتی کمیساریای انرژی اتمی ( سال های 1966- 1957) استفاده نموده است. او با روسای بیش از 30 شرکت اقتصادی چه فرانسوی و چه ایرانی بین سال های 2020- 2018 مصاحبه داشته است. در حقیقت با افرادی که پس از امضاء برجام در سال 2015 نقش اساسی برای این واقعه تاریخی، سیاسی، علمی و نظامی‌بازی کردند.  

کتاب در 35 فصل تنظیم شده است. 30 فصل اول به دوره زمانی سال های 2010- 1960 اختصاص دارد که نویسنده با نگاه شخصی سیاسی خود نوشته است. مطالبی که تا کنون جایی خوانده نشده یا نوشته نشده است و همین موضوع بر غنای کتاب می افزاید. 30 فصل یاد شده علاوه بر روایت پردازی همراه با تحلیلی عمیق بوده که نشان از تلاش شخصی آقای نیکولو به عنوان یکی از صاحب نظران سیاسی در این قضیه دارد.

فصول 35-31 به دوره زمانی سال های 2015-2010 برمی‌گردد که به علت ناتمام ماندن صفحات آخر، آقای گیوم بو [3] ( استاد دانشگاه علوم سیاسی پاریس) به همراه چند تن از ایران شناسان با استفاده از آخرین نوشته‌ها و مقالات شخصی آقای فرانسوا نیکولو، کتاب را کامل می‌کنند.

معصومه سیف افجه ای، مدیر گروه مطالعات حقوق بشر و زنان

   (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست) 

[1] - انتخاب عنوان اتم ها، موش ها و انسان‌ها توسط نویسنده به رمان Steinbeck برمی‌گردد. در این رمان آمده است که موش ها در مزارع کشاورزی لانه می‌کنند و کشاورزان با شخم زدن زمین، لانه آنها را خراب می‌کنند. موش ها از انسان‌ها می ترسند اما این چرخه باطل تخریب که موش ها به مزارع صدمه می زنند و انسان‌ها لانه آنها  را خراب می‌کند، ادامه می یابد. چرخه ای که سبب آسیب دیدن دو طرف می‌شود. آقای فرانسوا نیکولو رابطه بین اتم با انسان را به رابطه بین موش و انسان در آن رمان تشبیه کرده است.

2- Pierre Joxe

[3] - Guillaume Beaud