دولت سیزدهم یکی از الویت های اصلی سیاست خارجی را ثبات و توازن منطقه ای با هدف مهم گسترش تمام عیار روابط با همسایگان اعلام و در شش ماه گذشته اقدامات موثری در این مسیر انجام شده است. ایران، پس از چین و روسیه، بیشترین همسایه را دارد از یک موقعیت ژئوپلیتیک خاص برای همکاری‌های دو، چند جانبه و منطقه ای با همسایگان خود برخوردار است ولی با در نظر گرفتن پنج عامل مهم امتیازات، اشتراکات، اختلافات، احتیاجات و ابتکارات باید اذعان نمود که بدون به تشریح آماری روابط با همسایگان، در دوره پسا انقلاب اسلامی روابط با 15 کشور همسایه کمتر توانسته به حداقل ظرفیت های بالقوه برسد و در رویکرد جدید که مبتنی بر تصمیم جدی برای  بر غلبه بر شکاف ها و اختلافات در منطقه به سمت فرایندی جامع و منسجم همکاری‌های منطقه ای همراه با حفظ روابط نزدیک با سایر کشورها و ساختارهای منطقه ای و بین المللی با در نظر گرفتن تفاوت ها در توسعه اقتصادی و تنوع هر کشور منطقه است و با عنایت به مولفه‌های قدرت، اقتصاد و توسعه، فرهنگ و هویت و نهایتا" دستیابی به شناخت و برداشت در مباحث راهبردی، می‌توان به راه کارهای همکاری در زمینه‌های  سیاسی اقتصادی و فرهنگی – اجتماعی ذیل اشاره نمود:

• ترویج گفت و گوی سیاسی هدفمند و پیوسته از طریق جلسات منظم سران کشورها و دولت ها، وزیران امور خارجه، مدیران سیاسی کشورهای شرکت کننده و از طریق جلسات بین دولتی بخشی در مورد موضوعات مورد علاقه مشترک، با هدف مدیریت عدم تقارن‌ها و اتخاذ رویکرد موثر هم افزایی و همگرایی.
• تشویق گفت و گوی بین پارلمانی، تماس مستقیم بین نمایندگان جامعه مدنی، سازمان‌های غیر دولتی و همچنین بین شخصیت های فرهنگی و علمی‌با توجه به مولفه مهم نقش دیپلماسی پارلمانی، عمومی و افکار سازی برای گسترش روابط. واقعیت این است که تاکنون از این ابزارها در سطح مطلوب استفاده نشده است.
• گسترش همکاری‌های منطقه ای در زمینه دفاعی و امنیتی  به ویژه از طریق مکانیسم مشورتی بین وزرای دفاع و نهادهای دفاعی و امنیتی به عنوان ابزاری برای ایجاد اعتماد، امنیت و کاهش ملموس نگرانی‌ها در منطقه. واقعیت این است که قدرت های خارجی و به خصوص غربی همواره  از این موضوع بیشترین سوء استفاده نموده اند.  
• انعقاد قراردادهای همکاری چندجانبه و دوجانبه با کشورهای همسایه و همچنین ترویج اقدامات داخلی با هدف غلبه بر پتانسیل موجود برای بروز اختلافات با رویکرد ایجاد ثبات و توازن منطقه ای
• تبادل نظر، سازماندهی رایزنی‌ها و در صورت لزوم اتخاذ ابتکارات مشترک در مورد احترام و اطمینان به روابط حسن همجواری و ترویج اقدامات اعتمادساز در منطقه و به ویژه عادی سازی روابط بین همه کشورهای منطقه؛
• نمایش اراده جدی و مشارکت فعال در تلاش های جامعه بین المللی با هدف تقویت ثبات و امنیت در غرب آسیا و آسیای میانه  در ابعاد  برنامه ریزی و اجرا.
• تقویت همکاری‌های اقتصادی دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ای یکی از ابعاد اساسی روابط حسن همجواری، امنیت و ثبات در منطقه است؛ چرا که ایجاد یک اقتصاد پویا؛ پایدار و قوی مبتنی بر سیاست‌های کلان صحیح، توسعه تجارت خارجی تا حد امکان، سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی، مقررات گمرکی و تجاری کارآمد و شفاف، توسعه بازارهای سرمایه قوی و تنوع بخشیدن به اشکال مالکیت از جمله از طریق خصوصی سازی است که می‌تواند منجر به ایجاد زمینه‌های لازم برای توسعه تمام عیار  رفاه برای همه شهروندان شود.
• ترویج تجارت و سرمایه گذاری، از جمله رفع موانع موجود، تشویق جابجایی آزاد سرمایه و تجارت، هماهنگ سازی قوانین ملی با استانداردهای متقابل، آزادسازی و هماهنگ سازی بیشتر سیاست های تجاری حمل و نقل، انعقاد موافقت نامه برای تجارت آزاد با هدف بهره گیری کامل از امتیازات و احتیاجات متقابل تولیدی و تجاری با الویت دادن به همکاری‌های استانی.
• پیگیری مستمر و جدی برنامه جامع برای توسعه سیستم های زیرساختی حمل و نقل یکپارچه منطقه ای، از جمله ساخت و توسعه راه‌های ریلی، هوایی، دریایی، حمل و نقل رودخانه ای، گذرگاه دریاچه‌ها، پل ها و زیرساخت ها و کارهای توسعه در مرزها. اتصال سیستم حمل و نقل از ساخت کریدورهای حمل و نقل پاناروپایی مربوطه، بازسازی و توسعه حمل و نقل دریایی بویژه با کشورهای خلیج فارس؛ توسعه شبکه خط لوله برای حمل و نقل نفت و گاز، اتصال به یکدیگر خطوط برق و مخابرات، همکاری در تمام جنبه‌های صنعت گردشگری، توسعه ابزارهای مالی جدید دریافت و پرداخت اعتبارات و وام های کلان.
• توجه بیشتر و باور به اهمیت ویژه گسترش  تماس ها و همکاری‌ها در بعد انسانی و نخبگان جامعه در زمینه اجتماعی و فرهنگی، برای توسعه نهادهای اعتماد ساز جامعه مدنی همراه با تسهیل حرکت آزاد اطلاعات و ایده‌ها به اولویت دادن  به حمایت از حقوق و آزادی‌های اساسی بشر، مبنای اساسی برای حکمرانی خوب، دوستی و درک متقابل.
• حمایت از همکاری‌های گسترده در زمینه‌های آموزشی، علمی و فناوری، فرهنگ و هنر، مبادلات و افزایش تماس‌ها بین خبرنگاران و جوانان، که به‌صورت فردی یا از طریق انجمن‌ها و مؤسسات ملی در زمینه‌های آموزشی، مسابقات ورزشی، جشنواره‌ها و هر رویداد دیگری که احتمالاً کشورهای ما را به هم نزدیکتر می‌کند.
• احترام به میراث فرهنگی و فرهنگ منطقه با همکاری مشترک در حفاظت و مرمت بناها در صورت لزوم از طریق حمایت های متقابل.

جمع بندی: با توجه به ویژگی‌های ایران اسلامی و پانزده کشور متنوع همسایه در ابعاد هویتی، ذهنی و معنوی و مادی و تلاش بازیگران بیرونی با هدف ایجاد اختلاف و چند دستگی در کشورهای منطقه ضرورت دارد در تلاشی متقابل با هر کشور همسایه به تعربفی دقیق در سیاست همسایگی در رویکرد استراتژی یا تاکتیک برسیم تا بر مبنای آن بتوانیم در یک بزرگراه مطمئن بسوی ایستگاه روابط پاینده و توسعه یافته پایدار برسیم و کلام آخر این که پیش نیاز اساسی موفقیت در سیاست همسایگی داشتن  برنامه و طرح مشترک درازمدت و مشارکت دو و چند جانبه می‌باشد.

علی بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد اروپا

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)