در حالی سفر پرزیدنت رئیسی به بزرگترین همسایه کشورمان صورت می‌پذیرد که عرصه بین المللی شاهد تشدید رقابت در مثلث واشنگتن، مسکو و پکن و به تعبیری اوج گیری جنگ سرد جدید با محوریت موضوعاتی چون اکراین، تحولات بالکان غربی و خاورمیانه و افغانستان می‌باشد. واقعیت این است که تعاملات تهران و مسکو در همه ادوار تاریخی از ویژگی‌ها و حساسیت های خاصی برخوردار بوده است و بنوعی طرفین نیازمند نوعی ارتباط احتیاط آمیز توامان با تامین منافع ملی بوده اند.
در شرایط جدید روسیه و تلاش تمام عیار پرزیدنت پوتین برای احیای جایگاه روسیه در عرصه بین المللی و بویژه مقابله با طرح های زیاده خواهانه امریکا در اقصی نقاط جهان از جمله خاورمیانه، روابط با تهران اهمیت فوق العاده ای یافته است و طرفین در سال های اخیر خصوصا" در موضوع سوریه و تحولات افغانستان همکاری نزدیک و تعیین کننده ای داشته اند که مهترین نتیجه آن نجات سوریه از فروپاشی و برقراری ثبات و توازن در غرب آسیا می‌باشد.
تهران و مسکو در زمینه‌های مختلفی مولفه‌های همکاری موثر دارند و واقعیت مهم این است که علیرغم پیشرفت های چشمگیر در تعاملات سیاسی و امنیتی، نوع روابط در حوزه‌های اقتصادی و فرهنگی با ظرفیت های بالقوه طرفین فاصله زیادی دارد و به عنوان نمونه طرفین هنوز نتوانسته اند در مبادلات اقتصادی و تجاری به حجم یک درصد مبادلات خارجی دو کشور که رقم تقریبی 7 میلیارد دلار می‌باشد، حتی نزدیک شوند و در حال حاضر با رشد قابل توجه مبادلات دوجانبه شاید حجم تجارت دو طرف به حدود 2 میلیارد دلار برسد. البته در چندین سفر رئیس جمهور قبلی کشورمان به روسیه رقم ده میلیاردی که توسط روسای جمهور دو کشور برای سال 2020 هدف گذاری شده بود، هرگز تحقق نیافت و ضروت دارد با تلاش متمرکز و پیوسته و نقش آفرینی موسسات، نهادها و خصوصا بخش خصوصی دو کشور بسیاری از توافقات گذشته جنبه عملیاتی بگیرد. موضوعات همکاری دو کشور بسیار گسترده و زیاد است و شاید همین امر هم سبب شد که در سفر 4 سال پیش آقای دکتر روحانی به مسکو بیش از چهارده سند بین دو کشور امضا گردید و بیانیه مشترکی که بسیار پر محتوا و مهم بود در 16 صفحه به عنوان همکاری‌های جامع راهبردی بین دو کشور امضا شد که طیف وسیعی از همکاری‌های دو کشور را نشان می دهد که دو کشور می‌توانند در موضوعات مشترکی مثل برقراری صلح و ثبات در خاورمیانه، حوزه انرژی، نفت و گاز، تولید برق، حمل و نقل زمینی و دریایی، موضوعات مقابله با تروریسم، همکاری‌های مرزی، رژیم حقوقی دریای خزر، تحولات در آسیای مرکزی و غرب اسیا و.. همکاری کنند. لذا به مناسبت این رویداد بسیار مهم در روابط دوجانبه ضرورت انجام اقدامات لازم برای اجرایی شدن توافقات گذشته و دستیابی به توافقات جدید واقعی و عملیاتی به دور از شعار و ارائه ارقام مبالغه ای ضرورت عینی و ملموسی دارد.
با پیروزی دکتر رئیسی در انتخابات سیزدهم ریاست جمهوری و اعلام الویت های سیاست خارجی مبنی بر گسترش تمام عیار روابط با همسایگان و توازن و ثبات منطقه ای، شاهد تحرکات قابل توجه در روابط همراه با اراده جدی برای گسترش همه جانبه روابط هستیم و بدون شک سفر ریاست محترم جمهور به فدراسیون روسیه در این مقطع حساس تاریخی همزمان با ادامه مذاکرات هسته ای در وین از اهمیت دو چندان برخوردار است و زمینه‌های متنوعی برای ارتقاء همکاری‌های دوجانبه وجود داردچرا که دو کشور از مولفه‌های توازن که می‌تواند در همکاری‌ها مورد استفاده قرار گیرد برخوردار هستند. از این مولفه‌ها می‌توان به نفوذ ایران در جهان اسلام، جایگاه بین المللی روسیه، داشتن حق وتو توسط روسیه در شورای امنیت، نارضایتی هر دو کشور در برخی از رویکردهای غرب خصوصا در حوزه حقوق بشر و اهتمامی‌که دو کشور در نقش آفرینی سازمان‌ها، حقوق بین الملل خصوصا سازمان ملل متحد در تعاملات بین المللی دارند، می‌تواند نقش مهمی در همکاری‌های تهران و مسکو داشته باشد.
به طور کلی در مورد روابط تهران –مسکو دیدگاههای مختلفی وجود دارد. بخشی از این دیدگاهها توجه به سابقه دیرینه این روابط دارد. بخشی نگاه به وضع موجود روابط دارد و یک طیف هم تمرکز و توجه آنها بر دورنمای روابط است. یکی ازموضوعات بسیار مهمی‌که در سالهای اخیر از رشد و جهش بسیار مهمی‌ برخوردار بوده است، بحث همکاری‌های اتاق فکر،دانشگاهی و علمی است که ما شاهد هستیم در چند سال اخیر حضور دانشجوهای ایرانی در مراکز علمی روسیه، رشد چشمگیری داشته است. هم زمان هم دیگر مراودات بین دو کشور به خصوص در حوزه توریسم رشد قابل توجهی داشته است . بهر حال گسترش روابط در ابعاد مختلف دیپلماسی عمومی از جمله ورزشی، رسانه ای، سمن‌ها،اسناد و آرشیو، شرکت های دانش بنیان و غیره می‌تواند به گسترش روابط و اقناع بیشتر افکار عمومی دو کشور در این مسیر کمک نماید.
در این مقطع حساس و تلاش دولت سیزدهم برای بهبود جایگاه منطقه ای و بین المللی کشور و بویژه مقابله با تحریم های ظالمانه غرب با هدف بهبود شرایط اقتصادی و رفاهی مردم کشورمان می‌توان اذعان داشت که شرایط، امکانات و همه زمینه‌های لازم برای یک تحول از رقابت به رفاقت در روابط جمهوری اسلامی ایران وروسیه فراهم شده است و برای بهره گیری حداکثری از این شرایط ضرورت دارد که به چند موضوع ذیل توجه جدی تر شود:

الف: اجرایی نمودن توافقات گذشته از جمله استفاداه از پول ملی در مبادلات؛ لغو کامل روادید؛ ایجاد کریدور سبز گمرکی و غیره با هدف ایجاد توازن در مبادلات دو کشور و تقویت نقش بخش خصوصی در مبادلات ایران و روسیه، ایجاد زیر ساختارهای لازم، خصوصا در بخش حمل و نقل، افزایش برگزاری نمایشگاههای معرفی توانمندیهای متقابل، توجه به مساله استاندارد و کیفیت و رقابت در بحث مبادلات بین ایران و روسیه و یکیدیگر از موضوعات مهم بحث دیپلماسی عمومی و معرفی هر چه بهتر ظرفیتها و توانمندی‌های دو کشور برای ارتقای همکاری‌ها درعرصه‌های مختلف میباشد.

ب: در بعد دیگری در خصوص ضرورت های روابط دو جانبه میتوان به ظرفیت های همکاری در موضوعات منطقه ای و بین المللی هم اشاره کرد. روسیه میتواند از توان و ظرفیت ایران در منطقه آسیای میانه استفاده کند. این منطقه همانند مناطق وسیعی از جمله بالکان و قفقاز به دلیل تکثر قومی و ملیتی بحران‌های منجمد شده ای را دارد و هر زمان میتواند از یک آتش زیر خاکستر برون آیند. در این بین قدرت های خارجی هم گاه از این ابزار بر علیه روسیه وکشورهای دیگر بهره می‌گیرد. در بعددیگری ایران و روسیه همکاری خوبی در سوریه دارند و می‌توانند این روند را در عین پیچیدگی تحولات تداوم یابد، چرا که هر دو کشور از تروریسم منطقه ای و گروه‌های تندرو و تکفیری که می‌توانند خطری بالقوه برای دو کشور باشند نگران هستند. لذا همکاری دو کشور هم می‌تواند موثر باشند.

ج: همکاری موثر طرفین هم چنین می‌توانددرحوزه همکاری داخلی اوراسیا و دربخش تنظیم بازار انرژی و حفظ سطح قمیت نفت و انرژیدر کنار فعال سازی کریدورهای ترانزیتی مهم باشد.

د: با توجه به تداوم زیاده خواهی امریکا و برخی دول اروپایی و با در نظر گرفتن این واقعیت که درسطح بین المللی هم دو کشور از استانداراهای دو گانه در مورد حقوق بشر، تروریسم، نقش آفرینی سازمان ملل در موضوعات مختلف ناخرسندهستند، همکاری دو کشور میتواند فرصت های نوینی در مسائل بین المللی فراهم کند.
ه: یکی از موضوعات مهم نیز تقویت نمایندگی‌های کشورمان در روسیه با امکانات و نیروی انسانی متناسب با ظرفیت بالقوه روابط و حتی ایجاد چند نمایندگی جدید در منطق برخوردار از ظرفیت فوق العاده نظیر سن پترزبورگ و جمهوری‌های مسلمان نشین می‌باشد. در عین حال که ضرورت تعیین سرکنسول برای جمهوری تاتارستان که ظرفیت بالایی برای همکاری داشته و حدود شش سال است که در وضعیت سرپرست موقت و دوره ای مدیریت می‌شود، جدی و مهم می‌باشد.
علی بمان اقبالی زارچ - کارشناس ارشد مطالعات اروپا

    (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)