در حالیکه اروپا سال 2021 را با وضعیتی تضعیف شده تر نسبت به 2020 پشت سر گذاشت، بنظر می رسد با پایان دوره مرکل و وضعیت نه چندان پایدار مکرون فرانسوی و جدایی انگلیس از اتحادیه اروپایی، رهبران کرملین و کاخ سفید سعی دارند تا تصمیمات مهم بین المللی را بدون ایفای نقش بارز توسط اتحادیه اروپایی اتخاذ و اجرایی نمایند و در همین راستا در این اواخر چند تماس و ارتباط برخط بین روسای جمهور روسیه و آمریکا برقرار و زمان زیادی در مورد موضوعات منطقه ای و بین المللی تبادل نظر داشته اند. اگر چه موضوع اوکراین و گسترش ناتو کانون گفتگوی پوتین و بایدن بوده است ولی بلاشک در دیگر موضوعات مهم بین المللی،  اوضاع خاورمیانه،  افغانستان و برجام نیز رایزنی داشته اند.

قبل از آخرین دور تماس، پوتین در تلگرام نوشت: "من متقاعد شده‌ام (...) که می‌توانیم پیش برویم و گفت‌وگوی مؤثر روسی-آمریکایی را بر اساس احترام متقابل و در نظر گرفتن منافع ملی یکدیگر برقرار کنیم." پس از تماس نیز کرملین اعلام کرد که از مذاکرات راضی است، اما تحریم ها علیه مسکو اشتباهی بسیار جدی است. به نظر می رسد که مذاکرات، صمیمانه و مطمئنا برای هر دو طرف مفید بوده و توافق شده که این نوع تماس ها به صورت منظم و در بالاترین سطح ادامه یابد. هم چنین، از طرفی در بیانیه کرملین ذکر شده که گفتگوها بر مذاکرات آتی در مورد ارائه تضمین‌های امنیتی الزام آور قانونی به روسیه متمرکز بوده است و پوتین دیدگاه و رویکرد کشورش در مورد پشنهادات اخیر برای دستیابی به توافق با ایالات متحده و ناتو را تشریح نموده و تاکید شده که کار مشترک باید به تضمین‌های الزام‌آور قانونی منجر شود که از گسترش ناتو به سمت شرق و استقرار سامانه‌های تسلیحاتی تهدیدآمیز در مجاورت مرزهای روسیه جلوگیری کند و امنیت هر کشور تنها بر اساس رعایت دقیق اصل تقسیم ناپذیری امنیت قابل تامین است. از سوی دیگر، بایدن تاکید داشته که ایالات متحده و روسیه مسئولیت ویژه ای در قبال امنیت در اروپا و سراسر جهان دارند. و واشنگتن قصد ندارد در اوکراین تسلیحات تهاجمی مستقر کند. با همه اینها، در این تماس طرف آمریکایی، روسیه را تهدید به تحریم نموده که پوتین در پاسخ گفته است این یک اشتباه بسیار جدی است که می‌تواند روابط روسیه و آمریکا را به خطر بیندازد.

واقعیت این است که در ماه‌های اخیر غرب به کرات روسیه را به تدارک تهاجم جدید به اوکراین با استقرار  ده‌ها هزار نیرو در مرز با این کشور همسایه متهم کرده و کشورهای غربی تهدید کرده اند در صورت تجاوز، تحریم‌های گسترده و بی‌سابقه ای بر علیه مسکو اعمال خواهد شد. در همین راستا، کارن دونفرید،  دستیار اروپایی و یوراسیا وزیر خارجه امریکا، در پاسخ به سوالی درباره احتمال اینکه این تحریم‌ها شامل رادیکال‌ترین مسیر، یعنی قطع ارتباط روسیه از سوئیفت، یک حلقه اساسی در سیستم مالی جهان، باشد، به این جمله اکتفا کرد که هیچ گزینه‌ای منتفی نیست و ما آماده گفتگو در مورد پیشنهادات روسیه هستیم. وی همچنین در مورد پیشنهادات روسیه تاکید کرد موضوعاتی وجود دارد که ما مایلیم روی آنها کار کنیم و فکر می‌کنیم ارزش بحث و گفتگو دارند، اما چیزهای دیگری در این اسناد وجود دارد که روس ها می دانند غیرقابل قبول هستند.

در نتیجه تماس های بایدن و پوتین، مقامهای ناتو اعلام داشته اند که شورای ناتو-روسیه ممکن است در ماه ژانویه، برای اولین بار پس از دو سال و نیم وقفه، دوباره تشکیل جلسه دهد. اما روسیه هنوز موافقت نکرده است و یکی از مقامات ناتو تایید کرده است که ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو تصمیم گرفته است نشستی را در 12 ژانویه برگزار کند تا در مورد پیشنهادات روسیه تبادل نظر و تصمیم گیری شود . در همین رابطه ماریا زهارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه گفته است ما آماده گفتگو هستیم.

        واقعیت این است که استقرار  نیروهای روسیه در نزدیکی مرز با اوکراین باعث نگرانی جامعه جهانی بویژه کشورهای پیرامونی دریای سیاه و مرکز و شرق اروپا از جمله رومانی، لهستان و .... شده است. البته از طرفی مسکو بطور جدی نگران تحرکات ناتو در حوزه پیرامونی و مهار شدن نفوذش در منطقه می‌باشد و از غرب خواستار ضمانت های امنیتی از جمله تضمین قاطعانه مبنی بر عدم پیوستن اوکراین به ناتو شده است. اما ناتو درخواست روسیه را رد کرده است. در عین حال،  ینس استولتنبرگ بارها گفته است که می‌خواهد درباره این موضوعات در شورای ناتو-روسیه گفتگو کند. از سوی دیگر، مسکو به طرق مختلف فشارهای پیوسته ای را به اتحادیه اروپایی و کشورهای همسایه و پیرامونی نظیر اوکراین، مولداوی، گرجستان که مهمترین نامزدهای الحاق به ناتو هستند، در موضوعات مختلف از جمله انرژی وارد می نماید. کلام آخر این که مسکو و واشنگتن  بر اساس تجربه تاریخی و در هزاره سوم نشان داده اند که در شرایط سخت راهی برای توافق پیدا نموده و بطور معمول منافع کشورهای کوچک را قربانی اهداف و منافع خود می نمایند. لذا تجربه تاریخی می‌گوید که رهبران هوشمند کشورهای پیرامونی باید به گونه ای عمل نمایند که وجه المصالحه قدرت های بزرگ قرار نگیرند.

علی بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد مطالعات اروپا

  (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)