تجزیه و نابودی اتحاد شوروی فرصت‌ها و تهدیدهای چشمگیری برای ایران به همراه داشته است. زیر تأثیر نگرش غرب‌گرایانه حاکم بر نخبگان اجرایی و فکری ایران، ابعاد و عمق این تحولات به درستی شناخته نشده است. جمهوری‌های آسیای مرکزی و قفقاز که در تاریخ طولانی پیوند و کنش تنگاتنگ با ایران به عرصه‌های گسترده‌ای از تجلی فرهنگ و تمدن ایران تبدیل شدند، در شرایط پس از فروپاشی منافع بسیاری برای ایران عرضه کردند، که مورد توجه لازم قرار نگرفت. همبستگی‌های تاریخی، فرهنگی، قومی و نفوذ گسترده و ژرف آداب، سنت ­ها و ارزش‌های ایرانی- اسلامی در این مناطق، زمینه‌های مناسبی برای تأمین منافع ایران ارائه کرده، که به خوبی به آن‌ها پرداخته نشده است. اقتصادهای بازمانده از نظام برنامه‌ریزی متمرکز دوران اتحاد شوروی که توسعه این کشورها را در درون واحد یکپارچه اقتصادی اتحاد شوروی ساماندهی کرده بود، نیاز به مواد مصرفی را در شرایط پس از فروپاشی برجسته ساخت. با درنظر گرفتن این نکته که توسعه صنعتی در ایران نیز در اصل بر پایه صنایع مصرفی بنا نهاده شده، تحولات پسافروپاشی، فرصتی بوده تا نیازهای مصرفی بازارهای آسیای مرکزی از راه توسعه روابط تجاری تأمین شود.