همه گیری کووید 19 جهان را به طرز چشم گیری تغییر داد. تعجب آور نیست اگر گفته شود که این اتفاق یک نقطه عطف در تاریخ برای ایجاد یک نظم جدید جهانی است. دانش آموختگان روابط بین الملل، معمولا نظم جدید را برای شرایطی به کار می‌برند که بعد از یک جنگ جدید و گسترده پدید می آید. با در نظر گرفتن اثرات بیماری کووید می‌توان گفت که به اندازه یک جنگ بزرگ دگرگونی ایجاد کرده است. بسیاری از قوانین، مقررات، رسوم، عادات، سبک زندگی، مشاغل و ساختارها به دلیل همه گیری تغییر کرده است. بحران کرونا در مرحله اول یک بحران در حوزه سلامت عمومی است که زندگی و رفاه مردم در سراسر جهان را تهدید می‌کند. اما علاوه بر تهدید برای سلامت و زندگی افراد و جوامع، بحران جاری منبع چالش های بزرگ اقتصادی - اجتماعی و نگرانی‌های امنیتی منطقه ای و بین المللی نیز است. بر اساس اعلام صندوق بین المللی پول و بانک جهانی در سال 2021 نیز همانند سال 2020 اکثر اقتصادها در مناطق مختلف جغرافیایی، رشد منفی خواهند داشت و یا در بهترین حالت، از رشد بسیار پایینی برخوردار خواهند بود. بسیاری از مشاغل و شرکت ها ورشکسته شده، یا با چالش های جدی دست به گریبانند. میلیون‌ها شغل از بین رفته و خانواده‌های بیشتری در سراسر جهان در معرض فقر و ناطمینانی نسبت به آینده قرار می‌گیرند. بزهکاری، خشونت و ناامنی از پیامدهای مستقیم اوضاع همه گیری است. برای اولین بار در بعضی از کشورها، به عنوان مثال در مکزیک، مقامات حکومتی با هدف کاهش خشونت های خانگی در دوره قرنطینه، قانونی سختگیرانه برای جلوگیری از خرید و فروش و نوشیدن مشروبات الکلی اعمال کردند.

از آثار مخرب همه گیری، گسترش شکاف بین فقرا و ثروتمندان و ایجاد انگیزه برای ظهور ملی گرایی و افراط گرایی است. امواج جدید ملی گرایی می‌تواند مشکلات داخلی و همچنین بین المللی ایجاد کند. این مسئله باید جدی گرفته شود. همه اینها کارآیی و اثربخشی دولت ها را در معرض یک آزمون سخت قرار داده است. شکست دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر 2020 تا حدودی به دلیل عملکرد ضعیف آن در مرحله اول مواجهه با همه گیری بود. ناآرامی‌های اجتماعی پس از مرگ دلخراش جورج فلوید ترکیبی از اعتراض به نژادپرستی و سومدیریت آشکار دولت در پاسخگویی به وضعیت همه گیری بود.

در اثر همه گیری کووید 19، جهانی جدید یا نظمی جدید در حال شکل گیری است. معیار اندازه گیری برای یک دولت موفق در جهان پس از همه گیری، در توانایی و انعطاف پذیری آن در انطباق با شرایط و پاسخ دهی به موقع به چالش ها نهفته است. در چنین جهانی ممکن است لزوماً یک قدرت بزرگ  نقش پیشرو نداشته باشد ولی در مقابل، کشورهای کوچکتر با حاکمیت خوب و تصمیم گیری و مدیریت هوشمندانه تر بتوانند در جایگاه بهتری قرار گیرند.

در عین حال وضعیت همه گیری فرصت های جدیدی را نیز بوجود آورده است و پدیده‌های تازه ای را پیش روی همگان قرار داده است. همه گیری، شیوه‌های تعامل، آموزش و حتی دیپلماسی را تغییر داده است. اکنون دیجیتالی شدن امور بیش از هر زمان دیگری حاکم است.

 برای ایجاد نظم مناسب در جهان پس از همه گیری ابتدا بایستی درک درستی از وضعیت پیدا کرد و سپس تغییرات هوشمندانه ای در بسیاری از نهادها و قوانین به وجود آورد. برای موفقیت در زندگی در جهان پس از همه گیری، ضروری است که تخصیص مجدد منابع، بازنگری دوباره سیاست ها، سازماندهی مجدد ساختارها و تعریف جدید از استراتژی‌ها ارائه گردد.

در دنیای دیپلماسی اثبات شده است که دیپلماسی دیجیتال از کارایی مناسبی برخورداراست. دیپلماسی دیجیتال به کشورها و جامعه جهانی کمک کرد تا ارتباطات خود را همچنان حفظ کنند. دولت ها و همچنین دولتمردان توانستند ضمن حفظ ارتباط بین خود، در وقت و هزینه‌ها صرفه جویی به عمل آورند. آنها با بهره گیری از دیپلماسی دیجیتال، هزینه‌های مرتبط با روابط خارجی خود تا حدود زیادی کاهش داده اند. در عین حال بایستی در نظر داشت که دیپلماسی دیجیتال نمی‌تواند به طور کامل نیاز به جلسات رو در رو را برطرف کند. در بعضی از موارد دیدار حضوری بین دولتمردان و دیپلمات ها، اجتناب ناپذیر است. همانگونه که برنامه ریزان امور آموزش و پرورش از بازگشایی مدارس برای حفظ محیط اجتماعی شدن دانش آموزان دفاع می‌کنند، معتقدم که جلسات بین المللی نیز بایستی در اسرع وقت مجددا احیا گردد. برقراری ارتباطات دیپلماتیک رودر رو موجب افزایش اثربخشی دیپلماسی می‌گردد.

من با ذکر چند نکته سخنم را خلاصه می‌کنم:

• همه گیری، جهان ما را به طور بنیادین تغییر داده است.
• دولت ها و سیستم بین الملل در بوته آزمون سختی در مورد توانایی‌های خود قرار دارند.
• خطر بی نظمی و هرج و مرج داخلی و همچنین درگیری‌های بین المللی افزایش یافته است. در عین حال همه گیری، فرصت های جدیدی را ایجاد کرده است که می‌توان از آنها بهره برداری کرد.
• دولت ها نیاز دارند تا با پذیرش وضعیت ناشی از همه گیری، درک درستی از آن پیدا کنند و امور خود را به نحو مناسب با این تغییرات را سازماندهی کنند،تا از این طریق بتوانند نظم پس از همه گیری را به نحو واقع بینانه تری شکل دهند.

محمد تقی حسینی، معاون آموزشی مرکز مطالعات و پژوهشگر مطالعات بین المللی

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)