نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و سیاست های حزب پیروز در انتخابات بر تحولات داخلی و روابط و همکاری های سیاسی و بین المللی ایالات متحده آمریکا با کشورها، مناطق مختلف جغرافیایی و سازمان های بین المللی تأثیرگذار است. با توجه به وابستگی های اروپا به آمریکا به ویژه ازلحاظ دفاعی و امنیتی و برخورداری از پیوندهای قوی اقتصادی، چگونگی روابط ایالات متحده آمریکا با اروپا و به تبع آن روابط اروپا با سایر کشورها، همواره متأثر از تحولات داخلی آمریکا بوده است. با توجه به تجارب گذشته و به ویژه در دوره چهارساله ریاست جمهوری ترامپ، تا زمانی که اروپا امنیت و دفاع خود را وابسته به ایالات متحده آمریکا می داند و در رابطه با سیاست های ظالمانه آمریکا همراهی، تمکین یا سکوت می کند، جمهوری اسلامی ایران نمی تواند وارد تعامل و گفت وگوی مؤثری با اروپا شود.
قانون اساسی و ساختار سیاسی ایالات متحده آمریکا و رویکردهای متفاوت دو حزب جمهوری خواه و دمکرات در قبال موضوعات و مسائل مهم سیاسی، منطقه ای و بین المللی، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و اینکه کدام یک از دو حزب اصلی پیروز انتخابات شود، بر تحولات داخلی و روابط و همکاری های سیاسی و بین المللی ایالات متحده آمریکا با کشورها، مناطق مختلف جغرافیایی و سازمان های بین المللی تأثیرگذار است.
دراین راستا، با توجه به وابستگی های اروپا به آمریکا، به ویژه ازلحاظ دفاعی و امنیتی و همچنین پیوندهای قوی اقتصادی بین آن ها، با 3 /1 تریلیون دلار تجارت خدمات و کالا در سال و حجم سرمایه‌گذاری 6 تریلیون دلاری میان طرفین، چگونگی روابط ایالات متحده آمریکا با اروپا و به‌تبع آن روابط اروپا با سایر کشورها، اروپا همواره از تحولات داخلی آمریکا مـتأثر بوده است. برای نمونه در دوره چهارساله ترامپ، جایگاه اتحادیه اروپایی به عنوان یک بلوک مدعی قدرت به شدت نزول کرده و اروپا بیشتر متوجه ناتوانی خود در هرگونه اقدام منطقه ای و بین المللی بدون مشارکت یا همراهی آمریکا شده است.
اگرچه اروپا عمدتاً با رویکرد دمکرات ها در موضوعات سیاسی و بین المللی همسوتر است، اما به دلیل وابستگی های اروپا به آمریکا که در بالا ذکر شد، مجبور به هماهنگی و همراهی با جمهوری خواهان در دوره ترامپ، در تنظیم روابطش با سایر کشورهای جهان نیز بود.
تجربیات چهل سال گذشته مناسبات و همکاری های اروپا و جمهوری اسلامی ایران هم بیان گر این واقعیت است که روابط اروپا با جمهوری اسلامی ایران نیز متأثر از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا و حزب پیروز آن و به‌عبارت دیگر متأثر از چگونگی روابط آمریکا با اروپا بوده است.
مقایسه رفتار و عملکرد اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران در زمان دمکرات ها و ریاست جمهوری باراک اوباما و در دورۀ جمهوری خواهان و ریاست جمهوری ترامپ نمونه روشنی از پیروی اروپا از سیاست های ایالات متحده آمریکا در قبال جمهوری اسلامی ایران است. در دوره اوباما، اروپا همسو با رویکرد آمریکا در قبال ایران رفتار می نمود و هماهنگ اقدام می کرد. در دوران ترامپ هم اگرچه در ظاهر کشورهای اروپایی سیاست های وی را بعضاً موردانتقاد قرار می دادند، لکن اروپا تحت‌فشار و به دلیل وابستگی به آمریکا، درنهایت و در عمل براساس رویکرد و سیاست های ترامپ در قبال ایران رفتار کرده است. دراین راستا و به علت سیاست فشار حداکثری و تحریم‌های غیرقانونی یک جانبه و فرامرزی تحمیلی، حجم روابط تجاری اروپا با جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست جمهوری ترامپ در مجموع روندی نزولی داشته است و براساس آخرین آمار مرکز آمار اتحادیه اروپایی (یورو استات)، مجموع تجارت اروپا با جمهوری اسلامی ایران در 8 ماه اول سال 2020 با کاهشی 84 / 12 درصدی نسبت به مدت مشابه سال 2019، به رقم 2 میلیارد و 940 میلیون یورو رسیده است.
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای که دارای نفوذ جهانی است و اتحادیه اروپایی با داشتن 20 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی، به‌عنوان یک بلوک قدرتمند اقتصادی و بازیگر عرصۀ بین المللی می توانند با ایجاد اعتماد و اطمینان متقابل و پیوندهای اقتصادی - تجاری و انعقاد موافقت نامه‌های سیاسی و امنیتی، نسبت به همکاری های بلندمدت سیاسی، اقتصادی و امنیتی- دفاعی و در راستای منافع متقابل، گام های اساسی بردارند.
تا زمانی که اروپا امنیت و دفاع خود را وابسته به ایالات متحده آمریکا تعریف می کند و در مقابل سیاست یک جانبه گرایی آمریکا در حوزه های مختلف سیاسی و اقتصادی و عرصه بین المللی سکوت معناداری را در پیش گرفته است و بعضاً با آن، به ویژه در اعمال تحریم های غیرقانونی یک جانبه، ظالمانه و غیرانسانی همراهی می‌کند؛ جمهوری اسلامی ایران نمی تواند وارد تعامل و گفت وگوی مؤثری با اروپا شود.
حال با پیروزی حزب دمکرات و آقای بایدن، آیا رفتار اروپا در قبال ایران نیز تغییر خواهد یافت؟
ترامپ، اروپا را نه یک متحد، بلکه یک رقیب جدی برای منافع جهانی آمریکا می‌دانست؛ بنابراین در فرصت های مختلف، در پی تضعیف، تحقیر و ناتوان نشان دادن اروپا در موضوعات و مسائل مختلف سیاسی و اقتصادی در عرصه های منطقه ای و بین المللی بود. هم اکنون اروپا فرصت پیروزی بایدن را برای احیا و ایفای نقش خود به‌عنوان یک بلوک قدرتمند در موضوعات و مسائل مهم منطقه ای و بین المللی دنبال می کند. تحرکات و مواضع اخیر اتحادیه اروپا و E3 (آلمان، فرانسه و انگلیس) در آخرین نشست آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین در قبال جمهوری اسلامی ایران در همین راستا بود. اروپا هرچند از بازگشت آمریکا به برجام استقبال می کند، (اروپا در جریان توافق هسته ای، نقشی هماهنگ‌کننده داشت و نه تعیین کننده) لکن در سایر موضوعات مورداختلاف با ایران مواضع تندتری را اتخاذ و پیگیری می کند.
در شرایط کنونی، اروپا و به ویژه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان، عدم ارتقای برنامه صلح آمیز هسته ای ایران، مهار برنامه موشکی و کاهش نفوذ منطقه ای ایران را در دستور کار خود داشته و آن را پیگیری می کنند.
اروپا همواره در دستیابی به منافع خود و در تنظیم روابطش با کشورهای مختلف جهان، قدرت سیاست مانند حقوق بشر، دمکراسی، آزادی های اساسی، تروریسم، اشاعه سلاح های غیرمتعارف، انتخابات آزاد و... به صورت گزینشی را مورد سوءاستفاده قرار داده است. تجربه روابط و مناسبات جمهوری اسلامی ایران با اروپا و به خصوص در گفت وگوهای انتقادی، فراگیر، مذاکرات تجارت و همکاری (TCA) و برجام، این درس مهم را به ایران آموخت که تنها زبانی که اروپا می فهمد، همان زبانی است که با دیگران صحبت می کند و آن زبان قدرت است و هرگونه نرمش و کوتاه آمدن در برابر خواسته های نامشروع غرب و اروپا، تنها آنان را در دستیابی به خواسته هایشان جسورتر و وقیح ترمی‌کند.
این امر به معنی گفت وگو و مذاکره نداشتن با اروپا نیست؛ لکن هرگونه گفت وگو و مذاکره با اروپا بایستی برنامه‌ریزی شده، هدفمند، هوشمندانه و از موضع عزت و استغنا و در چارچوب منافع و مصالح جمهوری اسلامی ایران و با شناخت دقیق از ظرفیت و توانایی اروپا باشد.
جواد کچوئیان، کارشناس ارشد مطالعات اروپا
(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)