کرونا و روابط بین ­الملل: «جهانی ‎شدن ماسک» و «ماسک ‎زدایی از جهان سیاست»

۱۱ مهر ۱۳۹۹
مشاهده ۵۷۷۳

در بیش ‎از شش ماهی است که کنشگری، بسیار ریز و خرد به نام کووید 19، لرزش­ های بزرگ و همه ‎جانبه ­ای بر ساختار زندگی فردی و اجتماعی در تمام سطوح تعاملات ملی، منطقه ‌ای و بین­ المللی ایجاد کرده است، پرسش ­ها، مفاهیم، گزاره­ ها و ادعاهای گوناگونی دربارۀ تأثیر بیماری کرونا مطرح شده است. در کنار آنچه بر زندگی مردم عادی در سرتاسر جهان رفته و زندگی را از حالت عادی برای همگان خارج کرده است، کرونا در بین نظریه ­پردازان و دست ‌اندرکاران سیاست خارجی و روابط بین ­المللی تبدیل به موضوعی هیجان ­انگیز و پرمنافشه شده و ده­ها دیدگاه درباره نسبت بین کرونا و مناسبات خارجی نیز مطرح شده است ولی هنوز این پرسش جدی، نیاز به تعمق بیشتری دارد که «نسبت کرونا و روابط بین ­المللی را چگونه می ‏توان تجزیه و تحلیل کرد؟» در پاسخ به این پرسش، سه مفهوم «اغتشاش تحلیلی»، «جهانی ‏شدن ماسک» و «ماسک‏ زدایی از جهان سیاست» قابل ‏طرح و تا حدی روشنگر است که ذیلاً به آن‎ها پرداخته می‎شود.

 الف. اغتشاش تحلیلی

در چند ماه گذشته، بحث­ های گوناگونی مطرح شد که بعضاً تناقض­ ها و تضادهای عمیق فکری در مورد چگونگی تحلیل روابط بین ­­المللی را به نمایش می­ گذارند. حداقل سه دسته تحلیل در این مدت ارائه شده است. دسته اول، تأثیرات کرونا در روابط بین­ المللی را آن قدر زیاد می ­بینند که از «جهان پساکرونایی»، «نظم جدید جهان پس از کرونا» و «به ‏هم‏ خوردن نظم گذشته و زایش نظم نوین» سخن می‌گویند. دسته دوم کم‏ اهمیت بودن کرونا بر ساختار قدرت در جهان را برجسته کردند و اثری جدی در کنشگری این ریزمیکروب که میلیون‎ها نفر را در جهان زمین ­گیر کرده است، نمی­ بینند و دسته سوم، حالتی بینابینی بین این دو طیف را ترسیم کرده‎ اند. بدون ورود به ماهیت هر کدام از گزاره ­های تحلیلی مزبور، باید گفت که کرونا باعث اغتشاشی تحلیلی در جهان از وضعیت روابط بین ­الملل گردیده است. ریشه این اغتشاش علاوه‏ بر نبردهای هنجاری، ارزشی و ایدئولوژیک، در تجزیه و تحلیل­ های سیاسی، تمایل به «تحلیل ­های لحظه­ ای» و  بی‏ توجهی به «تصویرهای کلان و روندهای گسترده» در روابط بین ‏الملل است. با این زاویه دید، کرونا پدیده‏ای بسیار مهم در زندگی اجتماعی بین­ المللی بوده و می­ توان عوارض آن را با نماد مقابله با آن یعنی «ماسک» موردسنجش قرار داد.

 ب. جهانی ‎شدن ماسک

برخلاف نظریاتی که کرونا را پایان جهانی ‎شدن یا جهانی ‏شدن زدایی ترسیم کرده ‎اند، کرونا زندگی بشری را جهانی­ تر کرد. «جهانی ‏شدن زندگی روزمره» بی­ تردید متأثر از کروناست و این به نوبه خود، توجه به چند واقعیت را می­ طلبد. واقعیت اول آن که درحال ‏حاضر، مردمان در چهار گوشه گیتی، ماسک می ­زنند. اغراق نخواهد بود اگر گفته شود، ماسک، به جهانی­ ترین ابزار مقابله و پیشگیری از کرونا تبدیل شده است. جهانی ‏شدن ماسک خود متأثر از جهانی ‏شدن ترس از کرونا و جهانی‏ شدن راه ­های مقابله با کروناست. واقعیت دوم، جهانی ‏شدن احساسات همه نقاط زمین نسبت‏ به سرنوشت فردی، خانوادگی و بشری درخصوص این بیماری است و واقعیت سوم که اثر عمیقی بر روابط بین ­المللی خواهد شد، دگرگونی در تعاملات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در «سطوح پایین همه جوامع» در اثر کروناست که به نوبه خود اقتصاد، اجتماع، فرهنگ و سیاست را از درون کشورها دگرگون ساخته و این بی‌شک به تغییر «تدریجی» و «کیفی» در روابط بین ­المللی از درون جوامع منجر خواهد شد. به‏ عبارت ‏دیگر تغییرات در روابط بین ­المللی ناشی از کرونا نه از رأس هرم­ های قدرت­ های جهانی، بلکه از قاعده هرم ­ها و جوامع بشری شکل گرفته و خواهد گرفت. تغییر از پایین و نه تغییر از بالا و اثر تغییر از پایین بر تغییرات در بالا در روابط بین ­المللی در پی فراگیری کرونا، موضوعی درخور تعمق است.

ج. ماسک‌ زدایی از سیاست بین ‏الملل

کرونا علاوه‎ بر این تغییر کیفی، از سیاست بین ‌الملل و «سیاست قدرت‏ محور جهانی»، ماسک‌زدایی کرده است. بدین صورت که اولاً کرونا روشن ساخت آن گونه که قدرت­ های بزرگ دوست دارند خود را در کانون و مرکز همه مناسبات بین­ المللی و تعیین‌کننده سرنوشت جهان ببینند، با واقعیت تطبیق ندارد. کرونا از قدرت­ های بزرگ و در رأس آن ‎ها، ایالات ‏متحده، شکوه ­زدایی کرد. ثانیاً کرونا ثابت کرد که ابعاد غیرسخت ‎فزاری قدرت و در رأس آن‎ ها ظرفیت و توان بهداشتی و درمانی کشورها هم در تأمین امنیت بسیار مهم و در ردیف ابعاد سخت‏ افزاری باید مدتوجه قرار گیرند و ثالثاً نشان داد که اِعمال قدرت از راه دور، امنیت­ زا نیست و کرونا همچنین روشن ساخت که هم ‎جواری جغرافیایی و مرزهای بلافصل و نزدیک، بسیار مهم‌ اند. در زمانی که امکان پروازهای تجاری به دلیل شیوع بیکاری کرونا به صفر رسید، تعاملات همسایگی مبتنی ‏بر حمل ‏ونقل جاده­ای، در تأمین نیازمندی­ های کشورها برجسته شد.

خلاصه کلام دربارۀ کرونا و روابط بین ­الملل آنچه در میان بحث‌ های مختلف مربوط به اغتشاشات تحلیلی در بررسی اثرات کرونا بر روابط بین ­المللی باید گفت آن است که کرونا، ماهیت زندگی عادی را بین­ المللی‌ تر و جهانی‌ تر کرد، ماسک جهانی شد و از سیاست قدرت‎ محور و قدرت‌ های بزرگ ماسک ‌زدایی شد. جهان در دوران کرونایی از درون جوامع و سطوح پایین، سیاست‌ را دگرگون می‌کند. کرونا به عنوان کنشگری ریز و مؤثر در زندگی، سیاست بین‌ المللی را در پهنه ‏ای به گستردگی همه کشورها دگرگون کرده و می‌کند. با نگاهی افقی و نه عمودی می‌ توان به تحلیل نسبت کرونا و روابط بین‌ الملل پرداخت.

(مسئولیت محتوای مطالب  برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)

متن دیدگاه
نظرات کاربران
تاکنون نظری ثبت نشده است