پس از پیروزی قاطع ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، بسیاری از تحلیل‌گران سیاست خارجی با امتداد سیاست خارجی دولت سابق ترامپ به آینده، الگوسازی کردند و با تطبیق رفتار ترامپ در آن دوره، دست به پیش بینی سیاست خارجی دولت ترامپ در چهار ساله پیش رو زدند. از جمله این‌که ترامپ با روسیه در جنگ ا‌وکراین توافق میکند؛ از رژیم صهیونیستی حمایت بی حد و حصر می‌نماید؛ تقابل با چین را فعال می‌سازد؛ تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را افزایش می‌دهد؛ به جای چندجانبه‌گرایی، تاجرگونه وارد توافقات دوجانبه می‌شود؛ سیاست‌های ملی‌گرایانه را دنبال می‌کند؛ از مسئولیت‌های جهانی آمریکا می‌کاهد و ...

آیا واقعاً ترامپ سیاست خارجی دولت دومش را بر اساس ریل‌گذاری دولت اولش امتداد خواهد داد؟ پاسخ بله و خیر است. بله از آن جهت که سیاست‌های اعلانی او در دوران تبلیغات انتخاباتی آمریکا، تداوم همان سیاست‌های دوره نخست اوست؛ خیر از آن جهت که ضرورت‌ها و اقتضائات سال ۲۰۲۴ در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای، با ضرورت‌ها و اقتضائات ۲۰۱۶ بسیار متفاوت است.

1. ترامپ ۲۰۱۶ وارث ثبات نسبی سیاست بین‌المللی بود که دولت اوباما ایجاد کرده بود. اما ترامپ ۲۰۲۴  با بی ثباتی‌های سیاسی ، تعارضات امنیتی و جنگ در اروپا و خاورمیانه مواجه است.
2. در سال ۲۰۱۶؛ نه جنگ اوکراین آغاز شده بود و نه در خاورمیانه شدت تخاصمات فعال گشته بود. در سال ۲۰۱۶ حتی جنگ سوریه نیز پس از ورود روسیه؛ از آنارشیزم وارد فاز مدیریت بحران شده بود.
3. در سال ۲۰۱۶ ایران و عربستان در سوریه و یمن و عراق وارد جنگی غیر مستقیم و نیابتی شده بودند؛ حال آن‌که از سال ۲۰۲۳ پس از توافق ۱۰ مارس؛ فرایند تنش زدایی با یکدیگر را آغاز کردند.
4. در ۲۰۱۶ پویایی‌های تنش‌زا در خلیج فارس بر پویایی‌های تنش‌زدا غلبه داشتند در حالی که در سال ۲۰۲۴ غلبه با پویایی‌های تنش‌زدا است.
5. جنگ ترکیبی در سال ۲۰۱۶ میان ایران و رژیم اسرائیل در جریان بود؛ اما در 2024 جنگ مستقیم میان آن‌ها آغاز شده است.

 
بنابراین الزامات ساختاری در ۲۰۲۴ با سال ۲۰۱۶ بسیار متفاوت است. دولت آینده ترامپ را باید بر اساس رویدادهای جدید و روندهای نوپدید تحلیل کرد. اما با همه این تفاوت‌ها، جهت‌گیری سیاست خارجی ترامپ را بر اساس چند اصل می‌توان تخمین زد:

1. نظام شناختی ترامپ در سن ۷۸ سالگی تغییری نداشته است. او تاجر بوده و رویکرد تجاری به پدیده‌های سیاسی دارد. اهل بده بستان است و به راحتی از ساختارها عبور می‌کند.
2. ترامپ اعتماد به نفس بالایی دارد. او ادا و اطوار ندارد. خودش است. بنابراین به صورت صریح و شفاف نیاتش را آشکار می‌کند.
3. ترامپ خودش را مقید به دیدگاه‌های مشاوران سیاسی‌اش نمی‌سازد اما به شدت لابی‌پذیر است.
4. برای ترامپ سیاست داخلی بر سیاست خارجی ارجح است. در سیاست خارجی نیز ایده‌آلیستی می‌اندیشد و رئالیستی رفتار می‌کند.
5. ترامپ از منشور سیاست بین‌الملل به مناطق از جمله خاورمیانه می‌نگرد؛ معنی این حرف این است که او سیاست‌های آمریکا در قبال ایران و دیگر مسائل منطقه‌ای را در بطن تقابل/ رقابت آمریکا با چین و روسیه تنظیم می‌کند.

این پنج اصل، مملو از فرصت‌ها و تهدیدهای فراوان است. به نظر می‌رسد برای درک ترامپ جدید باید کمی صبوری کرد. جمهوری اسلامی ایران نیز باید در قبال ترامپ جدید، به شکل هوشمندانه طراحی‌های متناسب خودش را داشته باشد تا بتواند منافع حداکثری کشور را تأمین کند.

در یک کلام، ترامپ به مثابه یک فرصت خطرناک است. بدین معنا که هم فرصت است؛ هم با اندک غفلت، تهدید زا.

سیدمحمد حسینی، کارشناس ارشد مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)