صف بندی کشورها در موضوع جنگ اوکراین در حال حاضر برای غرب اهمیت فراوانی پیدا کرده و از همین حیث مسئله حمایت یا عدم حمایت ج.ا. ایران از روسیه در جنگ اوکراین تبدیل به یکی از چالش های بزرگ گفتگوی ایران و قدرت های غربی شده است.به نظر می رسد در حال حاضر هرگونه گشایش در مناسبات با غرب در دولت جدید در کنار موضوع برنامه هسته ای و دیگر مسائل مبتلا به، منوط به حل این اختلاف شده است.نوشتار حاضر ضمن پرداختن به این موضوع، موضع ناتو در قبال ج. ا. ایران را در خصوص مسئله اوکراین به بررسی نشسته است.

یکی از موضوعاتی که ظرف دو سال اخیر به ایجاد شکاف بیشتر میان ایران و جهان غرب انجامیده است، موضوع روابط ایران و روسیه و اتهام حمایت نظامی ایران از این کشور در جنگ با اوکراین است. پیش از این غربی‌ها به ویژه سران قدرت های بزرگ اروپایی به طور مشخص چهار موضوع: «برنامه هسته ای»، «توسعه ی صنایع موشکی»،« اقدامات بی ثبات کننده ی منطقه ای» و «مسائل حقوق بشری» را  به عنوان مهمترین موضوعات چالش برانگیز در مناسبات طرفین مطرح می‌کردند اما با به درازا کشیدن جنگ روسیه و اوکراین  و تحولات پس از آن، «موضوع پشتیبانی نظامی از روسیه توسط ایران» به دغدغه ای بسیار مهم تبدیل شده و گره مناسبات طرفین را پیچیده تر کرد.

مدتها پیش از آنکه کشورهای اروپایی خطر حمایت موشکی و پهپادی ایران از روسیه علیه اوکراین را برجسته کنند، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی حساسیت خود را روی این موضوع برملا کرد به نحوی که این مهم در مواضع و ادبیات بیانیه‌های اجلاس سران این سازمان از سال 2023  خود را نشان داد.اصولا همه اولویت های جهانی ناتو که در نشست های مهم این سازمان مطرح می‌شود، به نوعی به موضوع ایران مرتبط است و لذا حساسیت ها نسبت به تحرکات جمهوری اسلامی ایران در مقیاس منطقه ای و جهانی بیشتر شده است.در اجلاس سران ناتو در تیرماه امسال سه محور: «پشتیبانی از اوکراین»، «تقویت بازدارندگی و دفاع» و «تعمیق همکاری‌ها با شرکای هند و اقیانوسیه» به عنوان مهم ترین اولویت های سازمان مطرح شدند که هر سه به نحوی به موضوع ایران نیز ارتباط پیدا می‌کردند.در محور مربوط به توسعه همکاری‌ها با شرکای هند و اقیانوسیه، با توجه به رشد تهدیدات از جانب کشورهای روسیه، چین، ایران و کره شمالی، بر ضرورت همکاری‌های بیشتر به منظور حفظ نظم و امنیت بین المللی تاکید شد. در رابطه با اولویت دیگر :« بازدارندگی و دفاع» باید گفت: ناتو به منظور مهار تهدیدات موشکی از جانب روسیه و ایران، از یک دهه پیش به ایجاد و تقویت کمربند دفاع موشکی خود پرداخت که دو سامانه موشکی از نوع ایجس امریکا در لهستان و رومانی، سامانه‌های موشکی تخریبگر دریایی در منطقه روتای اسپانیا و سامانه راداری مستقر در منطقه کوره جیک ترکیه، زنجیره‌های به هم پیوسته ی آن هستند. در اجلاس امسال سران ناتو در واشنگتن،  عملیاتی شدن یک سیستم دفاع موشکی بالستیک دیگر در منطقه ردزیکوی لهستان خبری شد.نهایتا در رابطه با حمایت تمام قد ناتو از اوکراین و برنامه‌های عملیاتی مربوطه باید گفت: در ادبیات ناتو اوکراین به عنوان حلقه آخر «امنیت یورو آتلانتیک» محسوب می‌شود و هر اقدامی‌که به امنیت این کشور بیشتر آسیب وارد کند در واقع به امنیت منطقه یورو آتلانتیک خدشه وارد کرده است. از اینرو امریکا و اروپا نسبت به همکاری نظامی ایران و روسیه در جنگ اوکراین حساسیت ویژه ای پیدا کرده اند. در بندهای 4 و 25 بیانیه سران ناتو در اجلاس واشنگتن که در روزهای 19 تا 21 تیرماه 1403 ( 9 تا 11 جولای 2024) برگزار شد، آمده است: «اقدامات بی ثبات کننده ایران بر روی امنیت یورو آتلانتیک تاثیر می‌گذارد. ایران با حمایت مستقیم از روسیه از طریق (تامین) مهمات و پهپاد به جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین دامن می زند که به طور جدی بر امنیت یورو آتلانتیک تاثیر گذار است.ایران رژیم جهانی عدم اشاعه را تضعیف می‌کند. هرگونه انتقال موشک های بالستیک و فناوری مرتبط با آن توسط روسیه سبب تشدید قابل توجه جنگ می‌شود».

 همچنین در بندهای 8، 56 و 84 اعلامیه پایانی نشست سران ناتو در ویلنیوس لیتوانی( 20 تا 21 تیر ماه 1402 - 11 تا 12 جولای 2023) تصریح شده است: «ایران باید به همدستی با روسیه خاتمه دهد و به انطباق با قوانین بین المللی بازگردد. حمایت ایران از جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین روی امنیت ( منطقه) یورو آتلانتیک تاثیر دارد. ما از ایران می خواهیم حمایت نظامی خود را از روسیه متوقف کند به ویژه از ارسال پهپاد ها که برای حمله به زیر ساخت های اصلی اوکراین استفاده می‌شود و سبب تلفات جانی گسترده غیر نظامیان می‌شود، خودداری کند.ما نگرانی جدی خود را از فعالیت های مخرب ایران در سرزمین‌های ائتلاف اعلام می داریم.ما همچنین از ایران می خواهیم از اقدامات بی ثبات کننده شامل توقیف کشتی‌ها خودداری کند و نقش سازنده ای در تقویت صلح و ثبات منطقه ای ایفا نماید.....ما عزم آشکار خود را تکرار می‌کنیم که ایران نباید سلاح هسته ای تولید کند.ما عمیقا نگران تشدید برنامه هسته ای ایران هستیم و از ایران می خواهیم تعهدات قانونی خود تحت توافق پادمان‌های مورد نیاز معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای و تعهدات سیاسی خود درخصوص عدم اشاعه را بدون تاخیر بیشتر انجام دهد. اجرای این تعهدات و تعهدات توسط ایران برای اجازه دادن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی‌به منظور ارائه تضمین‌های معتبر از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران بسیار مهم است. ما همچنین از ایران می‌خواهیم که تمام فعالیت‌های موشک‌های بالستیک مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ را متوقف کند».

صراحت بیانیه‌های ناتو در اعلام مصادیق همکاری‌های نظامی ایران و روسیه در جنگ اوکراین و ابراز نگرانی‌های مکرر حاکی از آن است که شکاف میان ایران و غرب با حمله روسیه به اوکراین و ادعای همراهی جمهوری اسلامی ایران با روسیه به مراتب بیشتر شده است و هرگونه مذاکره در دولت جدید با غرب توسط کارگزاران سیاست خارجی با این چالش بزرگ روبروست. وجود چند صدائی در داخل و اظهارات علنی متناقض در خصوص حمایت نظامی از روسیه توسط مقامات رسمی‌کشور، بیش از پیش به این معضل دامن زده است. بنابراین اگر بخواهیم پیش شرط های گشایش در مناسبات با غرب را در شرایط کنونی طبقه بندی کنیم، به نظر می رسد متغیر همکاری با روسیه در جنگ اوکراین، پس از برنامه هسته ای و موشکی، در اولویت دوم قرار می‌گیرد چرا که جنایات رژیم صهیونیستی ظرف یکسال گذشته ابزارها و بهانه‌های مربوط به مسائل حقوق بشری و نیز تحرکات منطقه ای ج. ا. ایران را ناکارآمد نموده و مسئله صف بندی‌ها در جنگ اوکراین برای غرب جایگاه مهم تری پیدا کرده است.

رضا حقیقی، کارشناس مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)