با گذشت بیش از 240 روز از حمله روسیه به اوکراین هم چنان مواضع کشورهای مختلف بویژه چین به عنوان مهمترین شریک اقتصادی طرف های درگیر اهمیت فوق العاده ای دارد. پکن در ماه‌های اخیر رویکرد محتاطانه‌ای داشته و سعی در توازن موضع بین طرفین منازعه بکار برده است. البته چینی‌ها در بهره گیری از واردات انرژی ارزان روسیه سنگ تمام گذاشته است ولی رویکرد چینی‌ها در سرمایه‌گذاری در روسیه، اعطای تسهیلات بانکی و پولی به شرکت های روسی و صادرات به این شریک مهم کاملا نزولی بوده و اگرچه واردات انرژی از مسکو تا 80 درصد رشد داشته ولی صادرات به روسیه تا 40 درصد کاهش یافته است.با این حال پیش بینی می‌شود؛ حجم مبادلات طرفین در سال جاری از رقم 147 میلیارد دلار سال 2021 با این روند واردات انرژی از روسیه فراتر رود.

چین عملکردی ظریف و تا حدودی مبهم را درجنگ روسیه و اوکراین دنبال نموده است این در حالی است که از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، طرفین درگیری بویژه غرب از چین خواسته شده است که از سکوت معنی دار خود دست بردارد و به توقف تهاجم نظامی روسیه دراوکراین کمک کند. علیرغم فشارهای بین‌المللی برسر سیاست بی‌طرفی مصلحت آمیز، این کشور با صبر و حوصله وقت خود را می‌گذراند و در کناردرگیری در وضعیت انتظار قرار دارد. چرا که احساس آسیب پذیری چین عامل اصلی تعیین کننده واکنش این کشور به جنگ روسیه و اوکراین است.

البته این احساس ضعف پکن  ناشی از موقعیت ژئوپلیتیک منحصر به‌ فرد شکننده‌اش می‌باشد. البته نباید تجارت 657 میلیارد دلاری پکن با واشنگتن با موازنه مثبت سه برابری به نفع چین را نادیده گرفت. بر کسی پوشیده نیست که چین درموقعیت عجیبی قراردارد و مستعد نفوذ روسیه و ایالات متحده، دو قدرت مهم ژئوپلیتیکی است و از زمان پایان جنگ سرد، چین همکاری‌های ویژه‌ای را با روسیه ایجاد کرده است که ناشی از تصور تهدید مشترک آنها نسبت به ایالات متحده است. چین انتظار دارد که روابط همکاری مسکو و پکن  با منحرف کردن توجه ناخواسته ایالات متحده ازچین به نفع این کشورباشد.

با گذشت بیش از 240 روز از حمله روسیه به اوکراین هم چنان مواضع کشورهای مختلف بویژه چین به عنوان مهمترین شریک اقتصادی طرف های درگیر اهمیت فوق العاده ای دارد. پکن در ماه‌های اخیر رویکرد محتاطانه ای داشته و سعی در توازن موضع بین طرفین منازعه بکار برده است. احساس آسیب پذیری چین بار دیگر در جنگ روسیه و اوکراین آشکار شده است. این درگیری با افشای تناقضات فراوانی که پکن در رابطه با روابطش با روسیه با آن مواجه است، چین را در وضعیت دشواری قرارداده است. ازیک سو، چین با نگرانی مسکو  در مورد گسترش ناتو در شرق ابراز همدردی کرده و تاکید نموده است که خواسته‌های امنیتی مشروع روسیه باید جدی گرفته شود. اما از سوی دیگر، چین نمی‌تواند از دستور کار جدایی‌طلبانه  ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای شرق اوکراین حمایت کند، زیرا در تضاد با سیاست‌های چین برای اتحاد درتایوان یا دریای چین جنوبی است. یکی دیگر از طرف های مهم در این منازعه اتحادیه اروپاست که چین سعی کرده است روابط آسیب دیده خود در دوران پاندمی‌ با اروپا را ترمیم کند، زیرا تجارت این کشور با اتحادیه اروپا موتور مهمی‌ برای رشد اقتصادی پکن  است. طرفین در سال 2021 بیش از 700 میلیارد دلار مبادله داشته که سهم صادراتی چین دو برابر واردات از اتحادیه بوده است و بی جهت نیست که سیاسیونی در اروپا معتقدند که حتی با  تلاش‌های انحصاری چین و  بی‌طرفی در برابر روسیه باید مقابله شود.

دوستی موسوم به بدون محدودیت بین چین و روسیه برای پکن ناراحت کننده است و برخی از تحلیلگران بر این باورند که روسیه با چین بازی کرده است. پکن فکر نمی‌کرد که حمله روسیه به اوکراین قبل از 4 فوریه 2022 محتمل باشد، زمانی که دو کشور بیانیه مشترکی صادر کردند و رفاقت خود را به رخ کشیدند. چیزی که پوتین در واقع به دنبال حمایت چین برای ماجرا جویی نظامی خود در اوکراین بود. این یک مانور هوشمندانه و کاملا سیاسی از سوی پوتین بود. پکن اکنون در تلاش است تا در بازی دوگانه وابستگی خود را با مسکو، حداقل برای مخاطبان روسی، حفظ کند، و درعین حال سعی در ایجاد فاصله از روسیه، به ویژه در نگاه مخاطبان غربی دارد. چین همچنین در تلاشی غیر اعلامی است تا فرصتی برای ایفای نقش دیپلماتیک درجنگ روسیه و اوکراین از طریق همکاری نزدیکتر با ایالات متحده  به عنوان  یک میانجی به دست آورد، اگر چه این گزینه مناسبی برای چین نیست، چرا که پکن به این نتیجه رسیده است که از نظر سیاسی ساده لوحانه است که ازطریق همسویی با ایالات متحده، بزرگترین رقیب روسیه، روابط خود با بزرگترین همسایه خود را کاهش دهد.

موضوع مهم دیگر این که ممکن است پکن خود را درمعرض تحریم یا مجازات ایالات متحده قرار دهد، به ویژه به این دلیل که جنگ تجاری ایالات متحده و چین در دولت ترامپ از آن زمان ذهنیت جنگ سرد را در میان نخبگان ایالات متحده ترویج کرد؛ لذا شکی نیست که  این وضعیت باعث می‌شود که قرار گرفتن چین در کنار ایالات متحده و محکوم کردن تجاوز روسیه تقریباً غیرممکن باشد. البته جو بایدن، رئیس ‌جمهور آمریکا در نشست مجازی باشی جین ‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در 18 مارس 2022 هشدار داد که اگر پکن از روسیه حمایت مادی کند، عواقبی درپی خواهد داشت. و شی در پاسخ با یک هشدار متقابل به بایدن یادآور شد که ایالات متحده نیز مسئولیت توقف جنگ را دارد. سخنان شی را میتوان به عنوان هشداری غیرمستقیم به ایالات متحده تعبیر کرد که اگر تحریم هایی مانند تحریم های روسیه علیه چین اعمال کند، به ایالات متحده آسیب می رساند.

به هر حال چین تلاش کرده تا نقشی مستقل در موازنه قدرت بین روسیه و ایالات متحده داشته باشد و از ارائه کمک های نظامی‌ به مسکو استنکاف نماید و هدف رویکرد چین کاهش شکنندگی ژئوپلیتیکی و محافظت ازخود در برابر رقابت شدید روسیه وایالات متحده است؛ البته غیرطبیعی به نظر می رسد که بازیگر بزرگی در سیاست بین‌الملل مانند چین نسبت به جنگ روسیه و اوکراین بی‌تفاوت باشد ولی جدایی منحصر بفرد و رویکرد خاص پکن استدلال استراتژیک مهمی را دارد.

علی بمان اقبالی زارچ، رئیس گروه مطالعات اوراسیا

 (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)