<p dir="rtl" style="text-align: justify;">پروژه خط لوله گاز قطر - سوریه - ترکیه که در سال ۲۰۰۹ از سوی بشار اسد رد شده بود، پس از سقوط رژیم بعث در سوریه بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است. این پروژه که به دنبال انتقال گاز طبیعی از قطر به ترکیه و از آنجا به اروپا است، اهمیت زیادی در زمینه تقویت روابط انرژی بین خلیج‌فارس و اروپا و تنوع منابع انرژی برای اتحادیه اروپا دارد. در سال ۲۰۰۹، قطر پیشنهاد احداث خط لوله گاز از خلیج‌فارس به ترکیه را ارائه داده بود. شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر پیشین قطر، در همان سال اعلام کرد: "ما علاقه‌مند به احداث خط لوله گاز از قطر به ترکیه هستیم." این پروژه به طول ۱۵۰۰ کیلومتر و با هزینه‌ای بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار طراحی شده بود. هدف این پروژه انتقال گاز طبیعی از میدان گازی مشترک ایران و قطر (پارس جنوبی در ایران و گنبد شمالی در قطر) به اروپا از طریق عربستان سعودی، اردن، سوریه و ترکیه بود؛ اما بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه از امضای توافق‌نامه پیشنهادی با قطر خودداری کرد. دلیل اصلی این تصمیم اسد، محافظت از منافع هم‌پیمان روسی‌اش بود که به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی گاز طبیعی به اروپا شناخته می‌شود. این مسئله به طور قابل‌توجهی بر تصمیم اسد تأثیر گذاشت و او را متقاعد کرد که از این توافق اجتناب کند تا وابستگی اروپا به گاز روسی حفظ شود. با تغییر شرایط سیاسی در سوریه و کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه، مجدداً اجرای این پروژه در دستور کار قرار گرفت. در این راستا تحلیل ابعاد ژئوپلیتیکی و پیامدهای احتمالی آن می‌تواند به فهم تحولات آینده در معادلات انرژی منطقه‌ای و جهانی کمک کند.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;"><b>امکان‌سنجی ازسرگیری پروژه پس از سقوط بشار اسد</b></p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">ترکیه که به‌عنوان یکی از طرفین اصلی پروژه نقش مهمی ایفا می‌کند، پس از تحولات اخیر سوریه، تمایل خود را برای همکاری‌های انرژی مشترک با سوریه ابراز کرده است. در این راستا وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، آلپ ارسلان بایرکتار، در واکنش به سؤالات خبرنگاران پس از جلسه هیئت دولت در آنکارا، حمایت کشورش از سرمایه‌گذاری‌های انرژی در سوریه را تأیید کرد. وی در اشاره به پروژه انتقال گاز طبیعی قطر به اروپا از طریق سوریه و ترکیه گفت: "برای سوریه‌ای که اکنون به وحدت و ثبات دست‌یافته، امکان تحقق این پروژه ممکن به نظر می‌رسد." وی همچنین افزود: "اگر این اتفاق بیفتد، مسیر باید امن باشد. امیدواریم که این‌گونه شود، چرا که این آرزوی ماست." در واقع آنکارا در پی آن است که به‌عنوان یک هاب انرژی منطقه‌ای در تعامل با بازارهای جهانی مطرح شود و این پروژه می‌تواند فرصت‌های جدیدی را در این زمینه ایجاد کند. بااین‌حال، تحقق موفقیت‌آمیز این پروژه به تعدادی از پیش‌نیازها وابسته است که مهم‌ترین آن‌ها، ایجاد ثبات داخلی در سوریه است. بدون حل بحران‌های سیاسی و امنیتی در این کشور، هیچ‌گونه ضمانت اجرایی برای تأمین امنیت خط لوله و استمرار پروژه وجود نخواهد داشت.</p> <p dir="rtl" style="text-align: center;"><img src="/files/mfaipis/photo/Photo of Maghalat/Nazarsanji.jpg" alt="" width="600" /></p> <p dir="rtl" style="text-align: center;">پروژه انتقال گاز قطر از طریق ترکیه به اروپا از طریق خط لوله نابونکو</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;"></p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;"><b>اهمیت پروژه برای اتحادیه اروپا در دوران کاهش وابستگی به گاز روسیه</b></p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">در سال‌های اخیر، تحولات سیاسی و اقتصادی در عرصه انرژی، ضرورت تنوع منابع انرژی برای اتحادیه اروپا را به‌شدت تقویت کرده است. طبق داده‌های شورای اتحادیه اروپا، سهم گاز روسیه در واردات گاز این اتحادیه از بیش از ۴۰ درصد در سال ۲۰۲۱ به حدود ۸ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش‌یافته است. این کاهش عمدتاً ناشی از تلاش‌های اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی به گاز روسیه و افزایش تنوع منابع انرژی، به‌ویژه از طریق واردات گاز طبیعی مایع (LNG) و گازهای جایگزین، بوده است. در همین راستا، گاز قطر به‌عنوان یکی از منابع مهم گاز طبیعی در جهان، تنها حدود ۵ درصد از مجموع واردات گاز اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد. کاهش وابستگی به گاز روسیه و افزایش واردات ال‌ان‌جی، باوجود مزایای خود، با چالش‌هایی نظیر هزینه‌های بالاتر حمل‌ونقل و آسیب‌پذیری در برابر اختلالات ژئوپلیتیکی روبرو است .باتوجه‌به تحولات اخیر در سیاست‌های انرژی جهانی و تغییرات در روابط اتحادیه اروپا با روسیه، پس از پانزده سال، امکان ازسرگیری پروژه انتقال گاز طبیعی از قطر به اروپا از طریق خط لوله‌ای که از خاک سوریه عبور می‌کند، مجدداً مطرح شده است. در این شرایط، اهمیت حمل‌ونقل انرژی از طریق خطوط لوله به‌ویژه باتوجه ‌به ذخایر عظیم گاز طبیعی قطر که هنوز به طور کامل بهره‌برداری نشده‌اند، بیش‌ازپیش روشن می‌شود. در صورت تأمین امنیت مسیر از طریق سوریه و تضمین ثبات منطقه‌ای، این پروژه می‌تواند به یکی از ارکان اصلی در تأمین انرژی اروپا و تقویت روابط انرژی میان منطقه خلیج‌فارس و اروپا تبدیل شود .</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;"><b>پیامدهای استراتژیک پروژه برای ایران </b></p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">اجراشدن این پروژه می‌تواند تهدیدات جدی برای ایران به‌ویژه در زمینه امنیت انرژی و اقتصاد منطقه‌ای به همراه داشته باشد. باتوجه‌به منابع گازی گسترده قطر و زیرساخت‌های پیشرفته آن، این پروژه قادر است قطر را به یک تأمین‌کننده عمده انرژی برای اروپا تبدیل کند. از سوی دیگر، ایران به دلیل تحریم‌ها و مشکلات زیرساختی، توان رقابت با این پروژه را ندارد. در نتیجه، این پروژه می‌تواند منجر به کاهش سهم ایران از بازارهای انرژی جهانی و محدودشدن موقعیت ژئوپلیتیکی این کشور در منطقه شود. ایران ممکن است از معادلات انرژی و امنیتی منطقه‌ای کنار گذاشته شود، درحالی‌که قطر، ترکیه و سوریه به‌عنوان بازیگران اصلی در انتقال گاز به اروپا در جایگاه مهمی قرار خواهند گرفت.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;"><b>نتیجه‌گیری</b></p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">پروژه خط لوله گاز قطر - سوریه - ترکیه به‌طورقطع یک طرح استراتژیک با ابعاد اقتصادی و ژئوپلیتیکی گسترده است که در دنیای پس از تحولات سیاسی سوریه و کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. این پروژه نه تنها می‌تواند به‌عنوان یک منبع عمده تأمین انرژی برای اتحادیه اروپا عمل کند، بلکه به‌ویژه در زمینه تقویت روابط انرژی بین کشورهای خلیج‌فارس و اروپا، به تغییرات اساسی در ساختار انرژی جهانی منجر خواهد شد. به‌ویژه در دوران پس از تحریم‌های روسیه، کشورهای اروپایی به دنبال منابع جایگزین گاز هستند و خط لوله قطر- سوریه- ترکیه می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل مناسب برای تأمین نیازهای انرژی آن‌ها مطرح باشد. با این حال، موفقیت این پروژه به عوامل مختلفی بستگی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به تثبیت امنیت مسیر انتقال گاز از سوریه و حل بحران‌های داخلی این کشور اشاره کرد. امنیت خط لوله و تضمین ثبات سیاسی در سوریه، به‌ویژه در مناطقی که تحت کنترل گروه‌های مخالف یا تروریستی هستند، چالش‌هایی برای راه‌اندازی این پروژه به‌وجود می‌آورد. علاوه بر این، توافقات سیاسی میان کشورهای ذینفع از جمله قطر، ترکیه و سوریه، و همچنین تعاملات این پروژه با بازیگران بزرگ انرژی جهانی، از جمله اتحادیه اروپا و روسیه، به‌عنوان مسائل کلیدی برای موفقیت یا شکست این پروژه مطرح است. در صورت حل این چالش‌ها و تثبیت شرایط امنیتی در سوریه، این پروژه می‌تواند یکی از ارکان مهم در تأمین امنیت انرژی اروپا و تقویت روابط اقتصادی و سیاسی در منطقه غرب آسیا باشد.</p> <p dir="rtl" style="text-align: justify;">رستم ضیائی، کارشناس اندیشکده دیپلماسی اقتصادی</p> <p dir="rtl"><b><i> (مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست) </i></b></p> <ul dir="rtl"> <li style="text-align: justify; text-indent: -.25in; line-height: normal; direction: ltr; unicode-bidi: embed; margin: 0in 0in .0001pt .5in;"><span style="font-family: 'B Nazanin';"></span></li> </ul>