کنفرانس "ایران  و آسیای مرکزی در آیینه ی میراث فرهنگی ملموس و ناملموس عصر مغول و ایلخانی در مسیر جاده ابریشم"، در تاریخ 11 خرداد ماه در محل مرکز مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت امورخارجه با حضور پژوهشگران، فعالان حوزه ی مربوطه و دیپلمات های کشورهای مختلف برگزار گردید. کنفرانس مذکور با ارائه طرح مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی در بیست ودومین نشست شورای علمی ایکاس (موسسه بین المللی مطالعات آسیای مرکزی) در فوریه سال 2020 در برن ارائه و تصویب گردید. فعالیت هایی که کشورمان تاکنون با موسسه ی ایکاس با موضوعیت میراث فرهنگی ملموس و ناملموس داشته است، منجر به تصمیم گیری در راستای برگزاری کنفرانس در اولین فرصت ممکن گردید. متاسفانه شرایط پاندمی‌کووید 19 برگزاری کنفرانس مذکور را به تعویق انداخت. در هر صورت، با تلاش های صورت پذیرفته ی این مرکز، نهایتا پس از تماس با دبیرخانه ی ایکاس در سمرقند برنامه ریزی‌های لازم جهت برگزاری کنفرانس مذکور آغاز گردید. اساتیدی از کشورهای مختلف، از جمله گرجستان، آلمان، عراق، مغولستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ایران، ازبکستان و پاکستان خلاصه ی مقالات خود را  ارسال نمودند که نهایتا از تعداد 30 مقاله ی دریافتی، 13 مقاله مرتبط با عنوان مطرح شده در کنفرانس پذیرفته شد.

دکتر آدیلا شکیوا (دانشگاه دولتی اوش-قرقیزستان)، دکتر آنخبایار دانو (آکادمی ملی مغولستان)،  دکتر فوزیا فاروق احمد (دانشگاه قائد اعظم-پاکستان)، دکتر عباس خامس عبود (دانشگاه القادسیه-عراق)، دکتر علی ارگون چینار ( دانشگاه دولتی استانبول)، دکتر ناتسیا باکانیدزه (موسسه مطالعات قفقاز تفلیس)، دکترالکساندر چولوخادزه (دانشگاه دولتی گرجستان، گروه شرق شناسی)، دکتر نبیجان رحیموف (استاد دانشگاه ملی خوجند-تاجیکستان)، دکتر ابوبکر حامد حسن (استاد دانشگاه سوران عراق)، پروفسور دکتر جودیث فایفر (دانشگاه بن-آلمان)، دکتر گالیا کامبربکووا (دانشگاه ملی الفارابی قزاقستان، دانشکده شرق شناسی)، دکتر حسن باستانی راد (بنیانگذار مرکز مطالعات راه ابریشم، شهید بهشتی)، دکتر علی بهرامیان (معاونت پزوهشی مرکز بزرگ دایره المعارف اسلامی)، فاطمه سعادتمند (دانشگاه تهران)، دکتر مایا کاپانادزه (استاد دانشگاه بین المللی قفقاز)، استاد ابوالکلام سارکر (دانشگاه دولتی داکار) و دکتر مرتضعلی گاجییف (موسسه ی تاریخ و باستان شناسی داغستان)، جهت ارائه ی مطلب در کنفرانس ثبت نام نمودند. بر اساس برنامه کنفرانس در تاریخ 30 اردیبهشت ماه، تعدادی از اعضای هیات مذکور به منظور شرکت در کنفرانس وارد ایرا ن شدند.

افتتاحیه کنفرانس

گزارش مختصری از روند برگزاری کنفرانس توسط سرکارخانم رائفی پور، هماهنگ کننده ی علمی و اجرایی کنفرانس صورت پذیرفت، بر مبنای این گزارش، 30 عنوان مقاله به دبیرخانه ی کنفرانس ارسال گردید و  از منتخب مقالات پس از داوری توسط کمیته ی علمی‌کنفرانس جهت ارائه دعوت به عمل آمد.

* در سخنرانی خوش آمدگویی دکتر محمد حسن شیخ الاسلامی (ریاست مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی) به نکاتی نظیر اولویت ضرورت مطالعات و پژوهش های تازه در رابطه با تاریخ آسیا و در راستای ساخت هویت فرهنگی و ارزش های مشترک پرداخت. ایشان عصر مغول را، علیرغم ویرانی‌های حاصله، عصر شکوفایی اندیشه، هنر، معماری، ادبیات، موسیقی، سلوک و تجارت نامیدند. علاوه بر این، رواج سنت مطالعات با آداب دیوانی و سلوک اجتماعی جنبه ای قابل تامل و حائز اهمیت در این عصر بشمار می آید نظیر  اوج گیری عرفان و تصوف و در عین حال نظا م بندی سازمان دولت از دیگر ویژگی‌های این دوره می‌باشد.

 از دیدگاه ایشان امروزه در شرایطی که نظام سیاسی دنیای معاصر ما توجه و تمرکزی بیش از گذشته به تلطیف روابط همسایگی و منطقه‌گرایی نشان می‌دهد لازم است با مطالعه و دقت در اسناد و متون و تحلیل رویه‌های عملکردی و رفتاری گذشتگان خود به ویژه در عهد مغول و ایلخانی بکوشیم تجارت گذشته را به استخدام گرفته و با استعانت از دانش و آموزه‌های زیست نیاکان خود با تهدیدها و چالش‌های امروزی به مبارزه برخیزیم.

* آقای دکتر دیمیتریو وویاکین (مدیر موسسه ی ایکاس) در یک پیام ویدئویی خاطر نشان کردند که از آنجایی که موضوع کنفرانس بررسی موضوعی منطقه ای مشخص در بازه زمانی خاص می‌باشد می‌تواند به عنوان توفیقی بزرگ در راستای تجمیع تمامی محققین در این حوزه به شمار آید و در واقع به منبعی ارزشمند جهت پاسخگویی به سوالات مجهول این دوره تبدیل گردد. میراث ملموس و ناملموس این دوران و  روند تنوع و پیشرفت گفتگو در طول زمان در مسیر جاده ابریشم می‌تواند به عنوان فرصتی مهم جهت پیوند محققان و پژوهشگران علاقه مند در این حوزه برای انجام گفتگوهای سازنده و گسترش قلمرو دانش در این موضوع منجر گردد.

خانم جیاناندره (مسئول سازمان یونسکو در تهران) سخنرانی خود را با محوریت اهمیت مطالعه ی نقش جاده ابریشم نه تنها به عنوان یک مسیر بلکه به عنوان سفری جهت مشاهده ی تمامی ملت ها، نژادها و پایتخت های کشورهای در مسیر آغاز نمود، سفری که بر پایه ی گفتگو، مبادله  ومباحثه بنا نهاده شده است. طبق نظر ایشان، میراث ملموس و ناملموس این سفر در بسیاری از فرهنگ ها، آداب و رسوم، غذاها، تنوع در زبان و مذاهب کشورها کاملا متمایز بوده اما مساله مهم این است که این تمایز نوعی به هم پیوستگی در طول زمان طی این مسیر را نشان می دهد. سفر تجار و مسافران از ملیت های مختلف منجر به نه تنها تبادل کالا بلکه تعامل مداوم فرهنگی، تبادل دانش و فرهنگ در زمینه‌های مختلف علمی، هنری و آموزشی در این مسیر گردیده است.

ارائه سخنرانی دکتر خسرو ناظری (دبیر کل سازمان همکاری‌های اقتصادی-اکو) با تمرکز بر قوم مغول به عنوان عظیم ترین امپراتوری آن دوران در منطقه آسیای مرکزی  آغاز گردید. از دیدگاه ایشان، اگر چه مغولان و فتوحاتشان در ابتدا ویرانی‌های کامل را به همراه داشت و تعادل تولید هنری و فرهنگی را تحت تاثیر قرار داد اما طی مدت زمان کوتاهی این قوم توانستند با برقراری ارتباطات اقتصادی و سیاسی خود به ایجاد فضایی گفتگو محور جهت انتقال فرهنگ ها کمک نمایند. این قوم در واقع توانستند به عوض ایجاد خصومت با مردمان تحت سیطره خود، حتی رهبران مذهبی را از پرداخت مالیات معاف نموده و نوعی آزاد اندیشی مذهبی را در آن دوران ایجاد نمایند، کلاژی متشکل از بوداییسم، مسیحیت نسطوری، مانوی، یهودیت، دائوئیسم و اسلام. این سیاست در واقع سبب مدیریت آسان تر بر سرزمین‌های فتح گردیده شد و محیطی سرشار از تبادلات فرهنگی را پدید آورد.

* سپس موسیقی مقامی‌توسط استاد عبدی که در موسیقی و نوع کلام ایشان، موضوعیت گفتگو محور بودن دوران ایلخانی مطرح بود، اجرا گردید.

میز گرد اول

نخستین میز گرد با محوریت موضوع "میراث ملموس و ناملموس ایران در عصر ایلخانی" در ساعت 10:45 دقیقه ی روز 11 خرداد ماه آغاز گردید. دکتر مجتهد شبستری (سفیر پیشین ج.ا.ا. در تاجیکستان) به عنوان مجری این میزگرد، مباحث را مدیریت نمودند. دکتر کاظم زاده (استاد یار دانشگاه ورشو) با موضوع "شهر سرای در عصر مغول، مطالعه ی موردی تاثیر سرای بر مبادلات فرهنگی" ارائه ی مطلب نموده و سپس دکتر الکساندر چولوخادزه (میراث ملموس و وناملموس گرجستان در جاده ابریشم–دانشگاه گرجستان)، دکتر بهرامیان (شکوفایی علمی و فرهنگی ایران در دوره ایلخانی- معاون ریاست مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی)ایراد سخنرانی نمودند.

میز گرد دوم

این میز گرد با موضوعیت "ردپای میراث ایلخانی در مسیر جاده ابریشم" با سخنرانی دکتر ابوبکر دیوانا حامد حسن (موضوعیت رژیم های ایلخانی-دانشگاه سوران عراق)، دکتر باستانی راد (جاده ابریشم، جاده تغییر و تحول: مغولان از میراث عشایری تا میراث شهری –دانشگاه شهید بهشتی)، دکتر علی ارگون چینار (میراث گوهر شاد خاتون در هرات-دانشگاه استانبول)، دکتر عباس خامس عبود (تجارت ابریشم و جایگاه آن در مسیر جاده ابریشم- دانشگاه القادسیه عراق) به گفتگو  وارائه مطلب در این میز گرد پرداختند. مباحثه کنندگان بر سیر تحول میراث فرهنگی ملموس و ناملموس عصر ایلخانی در مسیر جاده ابریشم متمرکز شدند.

شرکت کنندگان در همایش همچنین از مرکز دایره المعارف اسلامی، کتابخانه ملی تهران و موزه نسخ خطی آن، موسسه فرهنگی اکو و بنیاد مطالعات قفقاز بازید داشتند.