خدمت همه حضار محترم، استادان گرامی، محققان، صاحبنظران و همکاران عزیز سلام عرض می ­کنم. عرض خیر مقدم دارم خدمت همه مهمانان عزیز به ­ویژه سردار سرلشگر جناب آقای دکتر رحیم صفوی مشاور عالی مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و رئیس مرکز آینده­ پژوهی جهان اسلام که در واقع، میزبان در نشست امروز هستند. همچنین، عرض خیر مقدم دارم خدمت مقامات لشکری، کشوری و بزرگان حاضر، اساتید و اندیشمندان، معاونین محترم وزارت خارجه و سفرای محترم؛ از تشریف ­فرمایی و حضور همه شما عزیزان در این همایش ملی سپاسگزاری می ­کنم.

همکاران گرامی مقوله همسایگی به لحاظ نظری چنانچه استحضار دارید، از جنس سطح تحلیل است. تفاوت آن با سطح تحلیل منطقه ­ای به نظر می ­رسد در آن است که سطح تحلیل منطقه ­ای مربوط به مطالعات سیاست بین ­الملل است در حالی که مفهوم همسایگی، سطح تحلیل خاص سیاست خارجی است. سیاست همسایگی به زبان ساده عبارت است از اراده و برنامه ­ریزی برای استفاده از فرصت ­هایی که جغرافیای همسایگی دراختیار می ­گذارد و مدیریت تهدیداتی که این جغرافیا در روابط ایجاد می­ کند. این مفهوم البته ایده جدیدی نیست. آنچه که جدید است، اجماعی می ­باشد که در دولت سیزدهم درخصوص اهمیت، ضرورت، فوریت و اولویت این سیاست به­ وجود آمده است. با عنایت به این واقعیت، شناخت و تبیین ابعاد نظری و سازوکارهای عملی و اجرایی سیاست همسایگی بسیار مهم است تا از این رهگذر، این سیاست به یک منظومه منسجم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تبدیل شود. منظومه ­ای که در آن مفاهیمی همچون تشدید تعاملات و تبادلات دو و چندجانبه، ارتقاء اعتماد متقابل، مدارا و خویشتن­ داری، گفتگو و تفاهم، هم ­افزایی، جامع ­نگری و دوراندیشی و صدالبته، بافتارمندی فرهنگی و تاریخی، نقطه عزیمت به سوی هماهنگی، همدستی، همکاری و همبستگی خواهد بود. بدیهی است که وجه مشخصه موفقیت سیاست همسایگی همچون هر تدبیر و رویکرد دیگری در سیاست خارجی تامین و تحقق اهداف و منافع ملی کشور است. و البته، در این راستا حساب همسایه باید از دیگران جدا باشد. سیاست همسایگی موفق می­ تواند به طور متقابل نگرانی ­های امنیتی ایران نسبت به همسایگان و همسایگان نسبت به ایران را کاهش دهد چراکه در این الگو، تهدیدات و مشکلات موجود در حوزه همسایگی زمینه گفتگو تلقی می ­شوند و بنیان همکاری ­ها را تقویت می ­کنند. در پرتو این سیاست، همچنین هزینه ­های مقابله با نظام سلطه با تقویت گشایش متقابل و همبستگی در محیط همسایگی کاهش می­ یابد و از این راه، تحقق و بسط و ترویج آرمان ­ها و آموزه­ های انقلاب شکوهمند اسلامی در سایه چنین گشایشی میسر می­ شود. ارتقای زیرساخت ­ها و توسعه تجارت که هم از لوازم و هم از نتایج سیاست همسایگی است، زمینه را برای رفع محدودیت ­های ژئوپلتیک و مزاحمت­ های خارجی فراهم می­ کند. در واقع، کمترین چیزی که از سیاست همسایگی توقع داریم، عدم همکاری همسایگان با دشمنان است. اگرچه ظرفیت سیاست همسایگی به این وجه سلبی محدود نیست و وجه ایجابی آن در حوزه ­ها و سطوح مختلف همکاری به منصه ظهور می­رسد. جغرافیای همسایگی طیف متنوعی از فرصت­ها و امکانات را دراختیار می­ گذارد که هر یک در جای خود می­تواند مزیتی بزرگ به حساب آید. مرجعیت ژئوپلتیک، ارتباط و Connectivity، تجارت درون منطقه ای، بازار گسترده و متنوع، دسترسی مستقیم به چهار منطقه مهم جهان و موارد متعدد دیگر. این فهرست چنان جذاب است که نگاه ما را به سیاست همسایگی رویکردی راهبردی قرار می­دهد و نه اقدامی تاکتیکی. سیاست همسایگی باید یکی از ستون­های اصلی سیاست خارجی متوازن و دیپلماسی فعال، پویا و هوشمند باشد. در باب مفهوم همسایگی هم باید بازاندیشی کرد. در معنای نوین، همسایه می­تواند به لحاظ جغرافیایی هم­مرز نباشد. اگر این ایده را بپذیریم، باید در کنار جغرافیا، عناصر و مولفه­های دیگری را برای همسایگی تعریف کنیم. آیا تاجیکستان یا گرجستان یا هند همسایگان ما نیستند؟ همچنین، با افزودن مولفه­های جدید به مفهوم همسایگی، مفاهیم دیگری همچون ماهیت همسایگی که ناظر بر گونه­شناسی همسایگان است، شدت همسایگی و پویایی یا ایستایی همسایگی و مفاهیمی از این دست به این ادبیات افزوده می‌شوند که هریک به جای خود، درخور تامل اند.

همکاران گرامی مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه حدود دو سال پیش پژوهش در باب سیاست همسایگی را با عنوان یکی از اولویت های کاری خود تعریف کرد. از همان زمان، مجموعه ای از فعالیت های مطالعاتی، پژوهشی و نشست ها و هم اندیشی‌ها ذیل این عنوان در این مرکز درحال انجام است. یکی از این فعالیت ها، سفارش یک طرح تحقیقاتی به مرکز آینده پژوهی جهان اسلامی‌با همین موضوع بود که به حمدالله، به نحوی شایسته و مطلوب تر توسط این مرکز به انجام رسید. در این طرح، برگزاری یک همایش ملی برای ارائه دستاوردهای این پژوهش و تبادل نظر در باب این موضوع راهبردی پیش بینی شده بود. نشست امروز ما در واقع، مرحله پایانی این پژوهش است. پیش از این همایش البته پیش نشست های متعددی با همکاری دانشگاه‌های کشور در ابعاد مختلف برگزار شده که جناب آقای دکتر دهقانی فیروزآبادی دبیرعلمی این همایش در گزارش خود به آنها اشاره خواهند کرد. من ضمن تشکر مجدد از همه شما عزیزان عرض می‌کنم که در ادامه همایش ان شاء الله از بیانات وزیر محترم کشور و جناب آقای دکتر صفوی استفاده خواهیم کرد و در نشست های بعدازظهر که در هشت پنل طراحی شده، سیاست همسایگی از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

در پایان، بار دیگر از تشریف فرمایی شما سپاسگزاری می‌کنم و امیدوارم همایش امروز با موفقیت به اهدافی که برای آن تعیین شده است، نائل آید. والسلام علیکم و رحمه الله.