هفتمین کنفرانس سالانه خاورمیانه و شمال آفریقا با عنوان تغییرات برای یک شروع جدید رویدادی که توسط اندیشکده‌های "موسسه سیاسی و اقتصادی خاورمیانه؛ بخارست (MEPEI )" رومانی (EuroDefense) با مشارکت "موسسه مطالعات سیاسی و بین المللی تهران (IPIS)" و با حمایت ویژه سفارت جمهوری اسلامی ایران در رومانی پنجشنبه، 13 آذر ( 02 دسامبر 2021) به صورت برخط برگزار شد.

موضوعات مهم مورد بحث و تبادل نظر عبارت بودند از:

• عوامل تغییرات پویا و بازی قدرت ها در ساختار امنیتی جدید منطقه
• دگرگونی‌های جدید در سطح جهانی، بازتاب یک بحران در مقیاس بزرگ
• افغانستان، بازی جدید قدرت و چالش های امنیتی
• نفوذ ژئوپلیتیک بازیگران جهانی، منطقه ای و  نوظهور
• شکست های اقتصادی در خاورمیانه، با تاکید بر بحران لبنان
• تاب آوری و مقاومت اقتصادی در برابر تحریم ها،
• ارزیابی روابط کشورهای خاورمیانه بویژه ایران با اتحادیه اروپا
• مشارکت بازیگران جهانی و منطقه‌ای بویژه چین و آمریکا در خاورمیانه

سخنرانان وبینار اساتید، کارشناسان و اندیشمندانی از جمهوری اسلامی ایران (اساتید و کارشناسان ارشد: فواد ایزدی، علی بمان اقبالی زارچ، کیهان برزگر، خلیل شیرغلامی، مجتبی فردوسی پور، گارینه کشیشیان، داوود کیانی، محسن عبدالهی و پوریا عسکری)؛ افغانستان، اتریش، چین، مجارستان، لبنان، ایتالیا، مالزی، فلسطین، پاکستان، پرتغال، رومانی، روسیه، سوریه، ترکیه، بریتانیا، بلژیک، ایالات متحده آمریکا، دبیرکل دی 8 و غیره بودند و بیش از سیصد نفر از کشورهای مختلف برای حضور در وبینار ثبت نام کرده بودند.

در افتتاحیه آقایان فلاویوس کابا ماریا، رئیس MEPEI و جناب آقای دکتر سید حسین سادات میدانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در رومانی، دکتر لیویو مورشان، رئیس، EuroDefense رومانی مطالبی بیان نمودند:

جناب اقای دکتر شیخ الاسلامی: روابط دو کشور تاریخی و ریشه در خواست دو ملت دارد که از نشان‌های آن 120 سال سابقه روابط رسمی و انتشار ترجمه کامل آثار سعدی در نوامبر 1921 است. رویکرد دولت جدید ایران گسترش روابط یا همسایگان، توازن و ثبات منطقه ای و گسترش روابط دو جانبه با همه کشورها از جمله کشورهای اروپایی و رومانی است.

دکتر ورنر فاسلابند: افزایش حضور داعش در غرب آسیا نگران کننده است. در سال های اخیر نقش نظامی و بازیگری ایران و ترکیه افزایش یافته است ولی اقتصاد دو کشور به شدت آسیب دیده و شکننده است. حضور روسیه در منطقه تقویت شده و برندگان اصلی تحولات دو دهه اخیر چین و آمریکا بودند.

آقای ملشکانو: فضای مجازی و دانش اطلاعاتی نقش مهمی در بهار عربی داشت. نباید ادامه جنگ های داخلی در یمن، سوریه، لیبی صرفا" به عهده غرب انداخت. برجام برای کشورهای خلیج فارس مهم است و ایران به کرات ممنوعیت سلاح هسته ای را اعلام داشته است. این کشور بازیگر مهمی در خاورمیانه است و برای حل و فصل اختلافات بهتر است از ساختارهای منطقه ای استفاده شود و ما همواره روابط خوبی با تهران داشته ایم.

آقای سورین: سه واقعیت در منطقه خاورمیانه مهم است: اول چین به عنوان قدرت برتر و تعیین کننده. دوم آمریکا در دو دهه اخیر تضعیف شده و در حال تغییر رویکرد از نظامی‌به اقتصادی و غیره  است. و نهایتا" ترکیه با رویکرد نئوعثمانی در رقابت شدید با ایران و روسیه است. به اعتقاد وی جهان باید به ناکارآمدی تحریم ها اذعان نماید چرا که اصرار آمریکا به افزایش تحریم های یک جانبه این کشور را به یک شوروی جدید تبدیل می نماید.

اهم مطالب مطروحه در این کنفرانس به شرح ذیل است:

• آمریکا و قدرت های جهانی با جنگ داخلی سوریه قصد تغییرات اساسی در نقشه جغرافیای سیاسی منطقه داشتند و از ابزار ترکیه نیز استفاده حداکثری نمودند ولی مقاومت مردم سوریه و کمک های ایران و روسیه همه چیز را تغییر داد.
• هدف ترکیه منطقه ای نمودن قدرت در مثلث بالکان، دریای سیاه و خاور میانه است. تغییر اساسی در ژئوپلیتیک خاورمیانه تثبیت شده و چین، هند، روسیه، ترکیه و ایران به عنوان بازیگران جدید ایفای نقش دارند و منطقه به سمت پالایش قدرت پیش می رود و آمریکا مداخله نظامی را کاهش داده است.
• نقش اتحادیه اروپا در بحران‌های سوریه و لیبی ناچیز است و رویکرد این بازیگر بسیار وابسته به امریکاست و پس از 10 سال رقابت ژئوپلیتیکی بین بازیگران کلیدی منطقه ای در خاورمیانه، به نظر می رسد که این وضعیت متزلزل در حال سرد شدن است و به دور جدیدی از رقابت تبدیل می‌شود.
• ضروری است جامعه جهانی برای تغییر رفتار به طالبان فشار وراد نماید و قدرت های جهانی برای بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی افغانستان برنامه دراز مدت ارائه نمایند و مشارکت همسایگان برای حاکمیت قانون و ثبات در این کشور ضروری است.
• پاکستان می خواهد نقش کلیدی داشته باشد ولی ظرفیت آن را ندارد و هند نگران اوضاع بویژه مرزهاست. اوضاع اقتصادی و شرایط سخت مردم افغانستان تگران کننده است؛ امری که موجب مهاجرات بیش از پیش می‌شود و فعلا" بیشترین مهاجرین به سمت ایران می آیند ضرورت دارد اتحادیه اروپا برای مبارزه با گروه‌های تروریستی و کاهش مهاجرت با طالبان معتدل در تماس باشد.
• منطقه خاورمیانه بدلیل مولفه‌های انرژی، ادیان توحیدی و دسترسی به مناطق مهم جهان نقش مهمی در توازن قدرت جهانی دارد و حضور اقتصادی چین در تغییر رویکرد آمریکا نقش داشته است و هند و ژاپن رویکرد اقتصادی دارند. همچنین شرکای آمریکا استقلالی در همکاری با رقبای آین کشور در منطقه خاورمیانه ندارند و بازیگران جدید قدرت و ظرفیت ثبات و امنیت خاورمیانه را ندارند. لذا باید بیشتر به فکر همکاری تا مقابله باشند. در عین حال تحریم ها موجب نزدیکی ایران، روسیه و ترکیه شده است و اوضاع مردم در منطقه بدتر شده است و روابط ترکیه و آمریکا تضعیف شده است و حضور دو دهه ای آمریکا در عراق و افغانستان بی فایده بوده است.
• چین یکی از قدرت هایی است که حضور تمام عیار در منطقه را توسعه می دهد و سعی در بسط روابط با همه کشورهای خاورمیانه دارد. البته رقبای جدی هم دارد و تشدید تقابل میان چین و امریکا در آینده احتمالا به خاورمیانه هم کشیده می‌شود. رویکرد چین در منطقه بر مبنای ذهنیت جنگ سردی و هژمونیک نبوده و این می‌تواند در صورتی که چین عزم و آمادگی لازم را داشته باشد، به آن نقش توازن ساز در منطقه بدهد.
• در مورد همکاری چین با ایران مبالغه می‌شود و طرح سرمایه گذاری چندصد میلیاردی این کشور در ایران وجود خارجی ندارد و بدون شک روابط چین با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بهتر است. همچنین آمریکا در سه بعد نگران حضور چین در خاورمیانه است که مربوط به فرش تکنولوژی پیشرقته، توسعه زیرساختارها و فروش سلاح می‌باشد.
• سه دهه است که لبنان در فرایند انتقال سیاسی، امنیتی و اجتماعی قرار گرفته است ولی اوضاع اقتصادی در سال های اخیر بویژه با کووید 19 رو به وخامت گذاشته است و بطور کلی عملکردها دولت ها بسیار ضعیف بوده است. همچنین آمریکا سعی دارد نفوذ خود بویژه در ساختار سیاسی و امنیتی را تقویت نماید و نهایتا" اینکه عربستان برای جبران شکست های یمن در فرایند بهبود اوضاع کارشکنی جدی می نماید.
• قدرت لبنان در سه مؤلفه اساسی تکوین می یابد: یکم؛ وحدت ارتش، ملت و مقاومت
  دوم؛ چسبندگی تام و تمام با حوزه تاریخی و تمدنی شامات،
  سوم؛ همبستگی در مبارزه علیه اشغالگری. همچنین در پارلمان آینده نقش مستقل ها بیشتر خواهد شد و به آینده این کشور مهم خوش بینی وجود ندارد.
• تصویر روشن و قانع کننده ای از روابط بین کشورهای قاره سبز و به ویژه کشورهای عضو اتحادیه اروپا با اکثر کشورهای خاورمیانه بویژه ایران وجود ندارد. هم چنین رویکرد دولت‌های عمده اروپایی در قبال منطقه خاورمیانه، به‌ویژه دولت‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان، و نیز حمایت مستمر آنها از اقدامات یکجانبه ایالات متحده در منطقه طی دو دهه گذشته، رضایت‌بخش نیست.
• اتحادیه تمرکز بر همکاری‌های انسانی با منطقه خاورمیانه بویژه کشورهای ناحیه جنوب اروپا و مدیترانه دارد و در این زمینه طی 2020-2014 بیش از 800 میلیون یور هزینه نموده است.
• روسیه از بحران‌های نهفته و منجمد برای فشار به اتحادیه اروپا بهره می‌گیرد و اخیرا" از انرژی و مهاجرین هم استفاده می‌کند و در واقع بحران سازی این کشور هیبریدی و با هدف مهم توقف گسترش ناتو به شرق می‌باشد.
• اختلاف اروپا با کشورهای خاورمیانه متمرکز بر بحران فلسطین و اسرائیل است و ضرورت دارد اتحادیه روابط متوازن تر با رویکرد اعتدالی هدف گذاری نماید.
• ایران بیش از 40 سال است که تحت تحریم های غیرقانونی آمریکا قرار دارد و توانسته خود را تطبیق دهد و پیشرفت کند. اگرچه کشور تحت تاثیر منفی تحریم ها قرار گرفته است، اما دولت می‌تواند در شرایط کنونی سال ها به مدیریت کشور ادامه دهد. رئیس جمهور جدید تصمیم گرفته است تا ایران با همسایگان و چین و روسیه همکاری نزدیک تری داشته باشد. همچنین مطالعه وضعیت ایران نشان می‌دهد که تحریم‌های بین‌المللی و تحریم‌های یکجانبه نامشروع آمریکا و اروپا باعث عدم مشارکت ایران در موافقتنامه پاریس و کارزار کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است؛ درحالیکه اقتصاد و صنعت بشدت وابسته ایران به انتشار کربن، ایران را مسئول انتشار نزدیک به ۲ درصد از گازهای گلخانه‌ای جهان کرده است. بطور کلی تحریم ها با اهداف تعریف شده فاصله گرفته و موجب وخامت اوضاع اقتصادی کشورها می‌شود که نتیجه آن مهاجرت اتباع می‌باشد و مقصد بسیاری از آنها کشورهای اروپایی است.

 جمع بندی:

• نظرات مطروحه بهم نزدیک و امکان درک بهتر نیز برای یافتن راه حل های اساسی وجود دارد و ضروری است یک جانبه گرایی، نظامی‌گری و ایدئولوژی سازی از روابط بین الملل رخت بندد و امروز بیش از هر زمان دیگر به چند جانبه گرایی در عین توجه به مقررات بین المللی و بازنگری منطبق با شرایط نیاز داریم.
• همچنین شاهد نظرات متنوع و کارشناسی دقیقی بویژه در مورد تحولات افغانستان، خاورمیانه و روند صعودی قدرتمند شدن چین بودیم و برای حل و فصل موضوعات چالشی بویژه افغانستان افزایش همکاری ضروری می‌باشد.
• اتحادیه اروپا بدون انرژی خاورمیانه بویژه ایران نمی‌تواند به خودمختاری راهبردی برسد و در روابط خارجی اتحادیه اروپا بجای سخنگویی سه کشور فرانسه، آلمان و ایتالیا در کنار انگلیس شاهد تحرک و سخنگویی دیگر کشورها نظیر رومانی باشیم.
• طبق 15 گزارش بازرسی مدیر کل آژانس انرژی اتمی، فعالیت های ایران منطبق با مقررات بین المللی و تخصصی بوده است.

 تهیه کننده: علی بمان اقبالی زارچ، کارشناس ارشد اروپا