نشست برخط ایران و ترکیه با عنوان «آسیای مرکزی و جهان تحت پاندمی‌کرونا» با همکاری مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی ایران و مرکز مطالعات اوراسیای ترکیه (آویم) روز دوشنبه مورخ 23 تیر ماه 1399 به میزبانی مرکز مطالعات برگزار شد. سخنرانان نشست مزبور شامل آقایان سید محمد کاظم سجادپور رییس مرکز مطالعات، سعید خطیب زاده معاون پژوهشی و مطالعاتی مرکز مطالعات، محمد فرازمند سفیر جمهوری اسلامی ایران در ترکیه، کیهان برزگر رییس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه و استاد دانشگاه، علیرضا بیکدلی سفیر سابق ایران جمهوری اسلامی در ترکیه، جلال الدین نمینی کارشناس ارشد مرکز مرکز مطالعات، الف کیلیچ رییس مرکز مطالعات اوراسیای ترکیه، محمت اگوزون تولون، توتکو دیلاور، تومان ارتوگرول تولون و هازل کاگان البیر تحلیلگران موسسه مطالعات اوراسیای ترکیه و ایگیت آلپوگان مشاور ارشد این موسسه بودند.
موضوع محوری بخش اول نشست، همکاری های ایران و ترکیه در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی بود و به این سوالات پاسخ داده شد: سناریوهای احتمالی در مورد روابط ایران و ترکیه در پی تحولات جدید چیست؟ چالش ها و فرصت های پیش روی روابط دوجانبه و نیز حوزه های بالقوه جهت افزایش همکاری های دوجانبه چیست؟ نقش ژئوپلیتیک آسیای مرکزی و قفقاز در تعاملات جدید بین المللی چگونه است؟ تحولات سیاسی و امنیتی در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز به کدام سو پیش می رود؟ بخش دوم نشست نیز با محوریت بررسی روابط دوجانبه و جهان تحت تاثیر پاندمی‌کرونا و پیامدهای آن به پاسخگویی بدین سوالات اختصاص داشت: 1) جهان پساکرونا به چه شکل خواهد بود؟ آیا جهان شاهد یک چالش موقتی است یا کرونا موجب ایجاد تغییرات سیستماتیک در روابط بین المل خواهد شد؟
مهم ترین مباحث مطرح شده در این نشست بدین شرح بودند:
ایران و ترکیه به عنوان دو همسایه بزرگ مسلمان توانسته اند با مدیریت اختلافات خود، مرزهای مشترک یکدیگر را به یکی از امن ترین و پایدارترین مرزهای منطقه تبدیل نمایند که این امر زمینه را برای گسترش مبادلات تجاری میان آنها فراهم کرده است. عدم ادعای سرزمینی دو کشور نسبت به یکدیگر نکته مهمی در ثبات و پایداری روابط آنها محسوب می شود، گرچه برخی تفاوت های گفتمانی آنها در منطقه و نیز ساختار متفاوت اقتصادی دو کشور از مهمترین چالش های روابط دوجانبه می‌باشد. پاندمی‌کرونا موجب کاهش روابط تجاری و اقتصادی دو کشور شده است، به نحوی که از حدود 2 میلیون گردشگری که سالانه از ایران به ترکیه سفر می کردند، هم اکنون این رقم نزدیک به صفر شده است. امید است با عادی شدن اوضاع، شرایط تبادلات اقتصادی طرفین نیز به حالت سابق بازگردد. اما در عین حال پاندمی‌کرونا فرصتی را برای نقش آفرینی بیشتر قدرتهای منطقه ای و همکاری های دوجانبه و چندجانبه در منطقه ایجاد نموده است. ایران و ترکیه در مبارزه با کرونا همکاری های گسترده ای با یکدیگر داشته اند که زمینه را برای همکاری های بیشتر در سایر موضوعات منطقه ای فراهم آورده است.
ایران در مبارزه با کرونا بر خلاف سایر کشورها، با مشکل تحریم های غیرقانونی و یکجانبه آمریکا نیز مواجه بوده است. با این وجود، ایران توانست شرایط بحرانی روزهای آغازین شیوع کرونا را پشت سر بگذارد و با مدیریت شرایط و امکانات، در حال حاضر علاوه بر کنترل بیماری در داخل، به کشورهای همسایه خود نیز کمک رسانی کرده و محصولات بهداشتی خود را به آلمان و سایر کشورهای جهان صادر میکند. شیوع ویروس کرونا پیامدهای گستردهای بر روابط بین الملل، اقتصاد جهانی و روابط انسانی نیز داشته است. از یک سو، این ویروس موجب همبستگی ملتهای آزاده در مبارزه با آن و از سویی دیگر در کشورهایی مانند آمریکا موجب افزایش نژادپرستی و تبعیض شده است.
منطقه قفقاز و آسیای مرکزی از مناطق مهم ژئوپلیتیکی دنیا مانند پلی شمال، جنوب، شرق و غرب را به یکدیگر متصل میکند و امینت و ثبات آن برای کشورهای منطقه و جهان بسیار حائز اهمیت است. کشف منابع جدید انرژی در قفقاز و دریای خزر و انتقال آن به اروپا اهمیت این منطقه را دوچندان نموده، به گونهای که اکنون تمرکز قدرتهای جهان بر این نقطه از جهان معطوف شده است و اوراسیا به تدریج درحال تبدیل شدن به منطقه راهبردی در جهان است. ترکیه در راستای توسعه روابط خود با کشورهای این منطقه همکاری های نزدیکی با آذربایجان و گرجستان در قفقاز و همچنین کشورهای آسیای مرکزی مانند چین در حوزه های حمل ونقل، انرژی و اقتصادی دارد و سیاست اوراسیاگرایی سازنده را پیگیری میکند.
ایران به عنوان کشوری که در همسایگی منطقه قفقاز و آسیای مرکزی واقع شده است، نقش راهبردی در اتصال این دو منطقه به یکدیگر و با سایر مناطق جهان دارد. از این رو، در جهت سیاست منطقه گرایی و ارتباط نزدیک با کشورهای همسایه و پیرامون خود که اولویت اصلی سیاست خارجی آن به شمار می رود، نگاه ویژهای به توسعه روابطش با کشورهای منطقه مزبور در همه زمینه‌ها از جمله اقتصادی، انرژی، امنیتی و سیاسی دارد. اختلافات میان برخی کشورهای حوزه قفقاز باید با همکاری نزدیک قدرت های منطقه ای مانند ایران و ترکیه حل گردد تا زمینه برای دخالت کشورهای فرامنطقه ای در این حوزه راهبردی ایجاد نشود. تحولات جدید در منطقه و جهان شرایط را برای منطقه گرایی و همکاری های نزدیک میان قدرت های منطقه ای فراهم نموده است. این امر خود فرصتی برای ایران و ترکیه است تا با همکاری یکدیگر بتوانند ظرفیت تاثیرگذاری خود را در تحولات منطقه ای به ویژه منطقه قفقاز و آسیای مرکزی افزایش دهند.