نشست برخط ایران و افغانستان با عنوان «روند تحولات افغانستان و چشم انداز آینده؛ زمینه­ های همکاری ایران و افغانستان در حوزه­ های دوجانبه، منطقه­ ای و بین­ المللی» با همکاری مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی و موسسه مطالعات استراتژیک افغانستان روز یکشنبه مورخ 15 تیر ماه 1399 برگزار شد. سخنرانان نشست مزبور شامل آقایان سیدمحمد کاظم سجادپور رییس مرکز مطالعات، سعید خطیب زاده معاون پژوهشی و مطالعاتی مرکز مطالعات، سید مجید قافله باشی دستیار معاون پژوهشی مرکز مطالعات سیاسی و بین ­المللی، سیدرسول موسوی مدیرکل آسیای غربی وزارت امور خارجه، بهادر امینیان سفیر جمهوری اسلامی ایران در افغانستان، علی مجتبی روزبهانی کارشناس ارشد مسائل افغانستان در مرکز مطالعات، محسن روحی­ صفت معاون سابق مرکز مطالعات، میرمحمود موسوی سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در پاکستان و هند، داوود مرادیان رئیس موسسه مطالعات استراتژیک افغانستان، سمیرا صمیم معاون موسسه مطالعات استراتژیک افغانستان، عبدالغفور لیوال سفیر افغانستان در ایران، معین رییس پلیس پیشگیری وزارت کشور افغانستان، عبدالمنان شیوای شرق معاون نشریات وزارت فرهنگ و اطلات افغانستان، کاوه جبران سردبیر رسانه نوروز، محمود صیقل سفیر پیشین افغانستان در سازمان ملل و امین احمدی رئیس دانشگاه ابن سینا و عضو هیات مذاکره کنندگان گفتگوهای صلح بودند.

بخش نخست میزگرد با محوریت بررسی تحولات داخلی افغانستان و چشم انداز آن؛ زمینه­ های همکاری ایران و افغانستان و بخش دوم میزگرد نیز با عنوان روند صلح افغانستان، بازیگران منطقه ­ای و بین ­المللی به پاسخگویی و بررسی این سوالات پرداختند: 1) با توجه به روند تحولات افغانستان و در پیش روی بودن مذاکرات صلح بین افغانی، زمینه­ های همکاری ایران و افغانستان در ابعاد دوجانبه، منطقه­ ای و بین ­المللی چگونه خواهد بود؟ 2) چشم انداز مذاکرات صلح بین افغانی چگونه خواهد بود؟ آیا شروع مذاکرات میان دولت افغانستان و گروه طالبان برای رسیدن به آرامش و خاتمه خشونت ­ها کافی است؟ شرایط و راه ­های دستیابی به صلح پایدار در افغانستان چیست؟ 3) نقش و تاثیر کشورهای منطقه و همسایگان افغانستان در کمک به پیشبرد روند صلح چیست؟ 4) نقش بازیگران فرامنطقه ­ای و بین ­المللی در کمک به پیشبرد روند صلح بین افغانی و رسیدن به صلحی پایدار در افغانستان چگونه باید باشد؟ 5) سناریوهای پیش روی افغانستان پس از شروع مذاکرات صلح بین افغانی را چگونه می‌توان ترسیم نمود؟

مهم ترین مباحث مطرح شده در این نشست بدین شرح بودند:

در رابطه با تاثیر حضور و نقش بازیگران فرامنطقه ای در منطقه غرب آسیا و افغانستان اظهار شد که بحران‌های مختلف منطقه ای به ویژه مسائل و مشکلات افغانستان باعث شده است تا بازیگران منطقه ­ای و فرامنطقه ­ای هر یک به نحوی در استمرار یا پایان بخشیدن بحران‌ها نقش ویژه­ای را برای خود متصور شوند. حضور آمریکا در منطقه خاورمیانه و افغانستان زمینه را برای استمرار بی ­ثباتی خاورمیانه بالاخص افغانستان تشدید نموده است. نمونه این امر را می­ توان در مورد توافق دوحه مشاهده نمود که با اشتباه آمریکا طالبان قدرت بیشتری در افغانستان بدست آورد، به طوری که این گروه خود را پیروز مبارزات اعلام نموده و زمینه را برای کاهش قدرت دولت مرکزی فراهم کرده است. علاوه بر حضور آمریکا، قدرت گرفتن چین در نظام بین­ الملل نیز یکی دیگر از مواردی است که افزایش رقابت در این منطقه را تشدید نموده است؛ این امر می­ تواند منجر به دخالت بیشتر قدرت­ها و همچنین گسترش بی ثباتی در افغانستان شود.

منطقه در مقایسه با گذشته در شرایط بهتری قرار ندارد. بازیگران منطقه ای قدرتمندتر شده اند. این امر زمینه را برای کنشگری بیشتر این قدرت ها فراهم نموده است که نمونه بارز آن را می ­توان در رقابت بین هند و پاکستان، هند و چین و عربستان با محور ترکیه و ایران و مانند اینها مشاهده نمود، به طوری که تحول سیاسی هر یک از آنها می­تواند منطقه را تحریک کند تا با چالش ­ها و تغییرات جدیدتری مواجه شود. عدم شکل گیری اجماع منطقه ­ای باعث شده است تا دیگر قدرت­های فرامنطقه­ ای به رقابت جهت تامین منافع خود در این منطقه بپردازند و به نوعی منطقه برخوردار از صلح و ثباتی پایدار نباشد.

درخصوص روابط ایران و افغانستان عنوان شد که رابطه دوجانبه به دلیل همسایگی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. دو کشور در قلب ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک غرب آسیا واقع شده اند. وجود اشتراکات فراوانی نظیر تاریخ، زبان، دین و فرهنگ مشترک باعث شده است تا دو کشور نیز دغدغه­ های مشترکی نسبت به مسائل و مشکلات داشته باشند. نقش پررنگ ایران در حل و فصل اختلافات میان آقایان غنی و عبدالله و نیز میزبانی بیش از 3 میلیون اتباع افغانی در ایران و اختصاص سهم تحصیل رایگان برای دانش آموزان افغانی که به طور قانونی یا غیرقانونی در ایران حضور دارند، همگی حاکی از تلاش ایران برای تامین امنیت همراه با توسعه برای افغانستان است. البته، روابط ایران و افغانستان مانند رابطه هر دو کشور دیگری بدون چالش نیست که ضرورت دارد رایزنی‌هایی نزدیک­تر صورت گیرد. حضور محمد حنیف اتمر، سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان در ایران و امضای سند همکاری بین دو کشور در حوزه­ هایی نظیر همکاری‌های اقتصادی، مرزی، رسانه‌ای، امنیتی، بهداشتی، همکاری‌های مربوط به شهروندان افغانستان و کار گروه همکاری‌های آب و انرژی نشان از تغییر ماهوی فضای سیاسی دو کشور دارد. ایران و افغانستان امیدوارند تا با استفاده از ظرفیت­ های موجود از قبیل همکاری ­های رسانه­ ای، تبادلات نخبگان علمی و فرهنگی زمینه را برای گسترش همکاری­ ها فراهم نمایند.