بیش‏ از چهار دهه از بروز جنگ ‏های داخلی در افغانستان، به دنبال اشغال این کشور توسط نیروهای اتحاد جماهیر شوروی سابق و قریب ‏به دو دهه از زمان حمله نیروهای ائتلاف بین ‏المللی به رهبری آمریکا به افغانستان می‏ گذرد و این کشور مداوماً در معرض درگیری ‏ها و خشونت ‏های خون ‏باری بوده که تاکنون نیز ادامه دارد.

با توجه به تحولات چند ماهه اخیر، به ‏ویژه از اواخر سال گذشته، چنین به نظر می‏رسد که افغانستان در مسیر بازگشت به صلح و آرامش، به نقطه عطف مهم و تاریخی ‏ای رسیده است. امضای توافق‏نامه صلح میان دولت آمریکا و گروه طالبان در روز دهم اسفند ماه سال گذشته در شهر دوحه، تحولی بسیار مهم و تأثیرگذار بر پیشبرد روند صلح در افغانستان ارزیابی شده است. طبق این توافق، در مقابل تعهد آمریکا به خروج نیروهای خود از افغانستان، طالبان متعهد شده است علیه آمریکا و منافع آن عملیات تروریستی انجام نداده و همچنین اجازه ندهد افغانستان تبدیل به پایگاه گروه ‏های تروریستی به‏ ویژه القاعده شود.

آمریکایی ‏ها هدف از امضای این توافق را کاهش خشونت‏ ها، به منظور فراهم آمدن فضای مناسب برای برقراری آتش ‏بسی احتمالی و آغاز مذاکرات صلح بین ‏افغانی اعلام کرده‏ اند. برای رسیدن به چنین هدفی، آن‏ها تعهداتی را درخصوص آزادی پنج ‏هزار زندانی طالبان، ازسوی دولت افغانستان در مقابل آزادی هزار زندانی دولتی به دست طالبان پذیرفته ‏اند. ازآنجاکه دولت افغانستان در توافقات دوحه و امضای موافقت‏نامه مشارکتی نداشت، بنابراین در مورد اصل عمل به تبادل زندانیان و نحوه و زمان اجرایی آن مقاومتی به وجود آمد و تبادل زندانیان در موعد مقرر میسر نشد. بااین‏ حال دولت افغانستان با حسن نیت و به منظور ترغیب طرف مقابل به توقف خشونت و شروع مذاکرات صلح، روند آزادی زندانیان طالبان را سرعت بخشیده و تاکنون بیش‏ از چهار هزار  زندانی طالبان را آزاد ساخته است. درمقابل طالبان مدعی است شش‏صد زندانی دولتی را رها و تحویل دولت افغانستان داده است.

نکته قابل ‏توجه اینکه پس از امضای توافق‏نامه دوحه، طی چهار ماه گذشته، چرخه خشونت‌ها، به‏ جز یک مقطع کوتاه چندروزه به مناسبت عید فطر ادامه و حتی طی هفته‌های اخیر افزایش قابل ‏توجهی یافته است. گزارش نهادهای دولتی افغانستان حاکی از آن است که طی هفته‏ های اخیر میزان قربانیان این خشونت‏ ها گاهی از 250 کشته و مجروح فراتر رفته است. این درحالی است که حملات طالبان علیه نیروهای آمریکایی و متحدان آن متوقف شده است. بنابراین یکی از نقاط ضعف توافق‏نامه دوحه را می‏ توان در این دانست که در توافق‏نامه مذکور به طالبان تعهدی درخصوص حمله به نیروهای دولتی و اماکن نظامی و غیرنظامی تحمیل نشده است.

درمجموع به نظر می‏رسد امضای توافق‏نامه دوحه موقعیت طالبان را در صحنۀ داخلی افغانستان و همچنین در سطح بین ‏المللی تقویت کرده و باعث شده تا لحن طالبان در طرح خواسته ‏هایش درمقابل دولت قاطع ‏تر و سخت ‏تر شود.

ازجمله وقایع مهمی‌که می ‏توانست موقعیت دولت درمقابل طالبان را ترمیم کند، امضای توافق‏نامه میان رهبران سیاسی افغانستان و مشخصاً آقایان اشرف غنی و عبدالله عبدالله بود. درحالی‏که طالبان با امضای توافق‏نامه دوحه، احساس قدرت بیشتری در صحنه امنیتی، نظامی و سیاسی افغانستان می‏ کرد، اختلاف نظر رهبران سیاسی کشور، درخصوص نتایج انتخابات ریاست ‏جمهوری و بروز یک بن‏ بست سیاسی در این زمینه موجب شده بود تا دولت افغانستان در شرایطی دشوار و موقعیتی ضعیف قرار بگیرد. خوشبختانه با درک صحیح رهبران سیاسی از حساسیت و وخامت اوضاع و تلاش ‏های شخصیت ‏های فهیم و خیرخواه کشور و همچنین مساعدت و همراهی برخی کشورها، ازجمله جمهوری اسلامی ایران، دو رهبر با امضای توافق‏نامه سیاسی به این غائله خاتمه دادند.

در آن مقطع جمهوری اسلامی ایران، ازطریق تماس ‏های مکرر جناب آقای ظریف با جناب آقای غنی و جناب‏ آقای عبدالله  و نیز با همتایان منطقه ‏ای مؤثر، ازجمله روسیه، قطر، هند و برخی کشورهای اروپایی و همچنین اعزام جناب آقای طاهریان نماینده ویژۀ وزیر خارجه در امور افغانستان به کابل و رایزنی ‏های فشرده ایشان با مقامات و شخصیت‏ های مؤثر افغانستان تلاش کرد دیدگاه‏ های دو طرف را برای رسیدن به یک توافق به هم نزدیک سازد.

امضای توافق‏نامه سیاسی فرصت را برای تشکیل یک دولت ائتلافی یا آشتی با مشارکت نیروهای سیاسی در داخل حاکمیت افغانستان و همچنین تشکیل شورای عالی مصالحه ملی به منظور شروع مذاکرات صلح بین ‏افغانی فراهم آورده است. بااین ‏حال پس از گذشت یک ماه و نیم از امضای توافق‏نامه، متأسفانه نه تشکیل کابینه دولت تکمیل شده و نه شورای عالی مصالحه ملی ترکیب خود را پیدا کرده است. در مورد پیشرفت در اجرای سایر بندهای توافق نیز اطلاعاتی نیست. ازسوی‏ دیگر امضای توافق‏نامه سیاسی اختلافاتی را در هر دو تیم حامیان جناب آقایان غنی و عبدالله ایجاد کرده که می‏ تواند به تشتّت بیشتر اوضاع و تضعیف موقعیت حاکمیت افغانستان کمک کند. به‏ همین ‏دلیل نیز گروه طالبان و برخی گروه ‏های مخالف و منتقد نیز از فرصت استفاده کرده و خواسته ‏های خود را با جدیت بیشتری مطرح می ‏کنند، ازجمله اخباری منتشر شد، مبنی ‏بر اینکه حزب اسلامی اعلام کرده درصورتی ‏که تمامی زندانیان این حزب از زندان ‏های دولت آزاد نشوند در مذاکرات صلح شرکت نخواهد کرد.

درمجموع با توجه به:

1. فضای ذهنی و روحی حاکم بر طالبان مبنی ‏بر کسب یک پیروزی مهم بر آمریکا به دلیل امضای توافق‏نامه صلح؛
2. کاهش نیروهای نظامی آمریکا و متحدانش از افغانستان که توازن قوا در صحنه نظامی را به نفع طالبان تغییر داده؛
3. آزادی زندانیان طالبان که می‏ تواند پنج هزار نیروی وفادار و مجرب را مجدداً در اختیار این گروه قرار دهد؛
4. تداوم اختلافات در درون حاکمیت و تعللی در اجرای سریع توافق‏نامه سیاسی و تشکیل کابینه دولت جدید و همچنین شورای عالی مصالحه ملی؛
5. تضعیف روحیه نیروهای نظامی و انتظامی دولتی؛
6. تحرک ناکافی بازیگران مؤثر منطقه‏ ای و بین ‏المللی برای کمک به تسریع در شروع مذاکرات صلح؛

موجب شده تا چشم ‏انداز تحولات در افغانستان دچار ابهام و پیچیدگی شود. برخی گزارش‏های نهادهای نظامی و غیرنظامی‌بین ‏المللی آمریکایی و بین‏ المللی نیز چنین وجود چشم‏ اندازی را تأیید می ‏کنند. برای جلوگیری از ادامه این روند به نظر می ‏رسد عواملی همچون:

• تسریع در تکمیل دولت ائتلافی واقعی و همچنین ترکیب شورای عالی مصالحه ملی براساس توافق‏نامه سیاسی؛
• حمایت گروه‏ های مختلف سیاسی، اعم از موافق و مخالف و منتقد از موضع دولت ائتلافی در قبال پروسه صلح و تسریع و شروع مذاکرات آن؛
• توقف اقدامات غیرمسئولانه ایالات ‏متحده و اتخاذ موضعی مسئولانه در قبال تداوم خشونت ‏ها در افغانستان؛
• ادامه کمک ‏های مالی و اقتصادی کشورهای مسئولیت ‏پذیرفته و کشورهای حامی‌به دولت افغانستان؛
• و تلاش بازیگران منطقه‌ای و بین ‏المللی برای متقاعد ساختن طالبان به کاهش خشونت‏ ها و آغاز سریع مذاکرات صلح می‏ تواند مؤثر و مفید واقع شوند.

در این‏ راستا جمهوری اسلامی ایران ضمن حمایت از دولت افغانستان ازطریق تداوم مناسبات دوستانه و همه ‏جانبه خود ازیک ‏سو و ترغیب و تشویق طالبان به توقف خشونت و تسریع در آغاز مذاکرات صلح ازطریق گفت‏ وگوهای مستقیم نماینده ویژه وزارت خارجه در امور افغانستان با مقامات طالبان در دوحه، نقش مثبتی را ایفا نماید. به نظر می ‏رسد درحال ‏حاضر دولت افغانستان می‏ تواند از فضای مناسب موجود برای تداوم این تلاش‏های سازندۀ جمهوری اسلامی ایران بهره ‏مند شود.

(مسئولیت محتوای مطالب برعهده نویسندگان است و بیانگر دیدگاه‌های مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی نیست)